Türkiye deprem ülkesi. Zamanı, yeri ve şiddeti önceden bilinemeyen, tahmin edilemeyen çok sayıda deprem yaşandı ülkemizde. En büyük depremi 27 Aralık 1939’da yaşadık ülke olarak. Şiddeti 7,9 olan depremde Erzurum ve çevresi yerle bir oldu, binlerce insandan bazısı enkaz altında, bazısı donarak can verdi. Tarihin kaydettiği ikinci en büyük depremi de 17 Ağustos 1999’da hemen hemen tüm Marmara’da yaşadık. Orada da on binlerce can, binlerce ev gitti. Bu iki deprem arasında da sonrasında da Van’da, Erzurum’da, Denizli’de, Bolu’da, birçok deprem gördü bu ülke insanı. 1939’da demiryolları çöktüğü, telgraf hatları koptuğu için devletin zirvesinin günler sonra haber aldığı Erzincan’da, son depremi tüm Türkiye hemen öğrendi, yarım saat sonra kentten canlı yayınlar yapılmaya başlandı, birkaç saat içinde de devletin zirvesindeki 3 bakan başta olmak üzere yetkililer bölgeye yardım ve koordinasyona koştu. Devletin yardım kuruluşu AFAD öncülüğünde kurtarma çalışmaları devam ederken, esnafın vergisi ertelendi, kredi ödemeleri ertelendi, zarar gören vatandaşlara maddi yardımlar dağıtılmaya başlandı, evleri yıkılanlar için ödeme takvimi belirlendi. AFAD kurtarma çalışmalarının yanı sıra Türkiye’ye yardım çağrısı yaptı ve milyonlarca lira, yine vatandaşların bir araya gelmesiyle deprem bölgesi için toplandı. Bütün yardım çalışmaları devam ederken, 1999’da başlayan ve deprem vergisi olarak adlandırılan "Özel İleşitim Vergisi" yeniden tartışılmaya başlandı. Yapılan belirlemelere göre, söz konusu vergiden şimdiye kadar 65 milyar liraya yakın gelir sağlandı. Devlet ise sadece depremzedeler için 80 bin konut üreterek 110 milyar lira harcama yaptı. Bu tutarın dışında barınma, gıda, sağlık yardımları da yapan devlet, deprem vergisinden elde ettiği gelirin yaklaşık 3 katını depremzedeler için harcamış oldu. KONUTLAR NEREDE? GÖLCÜK ve DÜZCE 1999 Depremi: Gölcük’te 17 Ağustos 1999’daki 7,4 büyüklüğüdeki ve 12 Kasım 1999’da Düzce’deki 7,2 büyüklüğündeki iki depremin ardından İstanbul, Kocaeli, Yalova, Sakarya, Düzce ve Bolu’da 42.587 kalıcı konut yapıldı. BİNGÖL 2003 DEPREMİ: 1 Mayıs 2003’te gerçekleşen, 6,4 büyüklüğündeki depremden sonra TOKİ, toplam tutarı 110 milyon TL’yi bulan 19 projeyi hayata geçirdi. Bölgeye, 2.857 konut, ilkokul, lise, atık su arıtma tesisi, cami ve karakol inşa etti. VAN-ERCİŞ 2011 DEPREMİ: Van’da 7,2 ve 5,6 büyüklüklerindeki iki depremden sonra 17.222 konut üretildi. KÜTAHYA 2011 DEPREMİ: Kütahya’nın Simav ilçesinde 5,9 büyüklüğünde depremin ardından 1.000 konut yapıldı. TOKİ, anaokulu, ilköğretim, lise ile atölye, halk eğitim merkezi de inşa etti. AFYON-DİNAR 2016 DEPREMİ: 2016’da 3,5 şiddetindeki depremle sarsılan Afyon-Dinar’da da 784 kalıcı konut yapıldı. MANİSA 2020 DEPREMİ: Manisa’da geçtiğimiz günlerde yaşanan 5,4 büyüklüğündeki depremin ardından ağır hasarlı binalar yıkılmaya başlandı. Vatandaşlara ilk etapta 10 bin, toplamda 21 bin 500 lira acil yardım ödeneği verilecek. Hafif hasarlı yapılar için 6500 lira ödenek ayrıldı. DEPREM VERGİSİ 20 YILDA 65 MİLYAR LİRA Deprem Vergisi, 1999’daki Marmara depreminin ardından Bülent Ecevit başbakanlığındaki DSP, ANAP, MHP koalisyon hükümeti tarafından 4481 sayılı kanunla başlatıldı. O dönemde "geçici" olarak başlatılan ve cep telefonu konuşmaları ile tesis ücretlerinden alınmak üzere yüzde 25 Özel İletişim Vergisi (ÖİV) getirildi. Adına deprem vergisi denildi. Geçici olarak başlayan vergi, ilk olarak 31 Aralık 2000 tarihli olarak çıktı. Daha sonra 2 defa uzatıldı, 2003’te kalıcı hale getirildi. ÖİV’den 2000 yılında 2,6 milyar TL gelir elde edildi. 1999-2003 arasında elde edilen vergi 7,2 milyar lira. Bunların 4,3 milyar lirası ÖİV dışındki diğer ek vergilerden elde edildi. 1999-2019 arasında ÖİV’den 65 milyar liraya yakın gelir sağlandı. İlk çıkarıldığında yüzde 25 olarak alınan ÖİV 2018’de yüzde 7,5’e düşürüldü. 80 BİN KONUT YAPILDI, 110 MİLYAR TL HARCANDI Deprem vergisi adı altında toplanan paralar, konuttan yola, kentsel dönüşüm yardımlarına kadar pek çok alana harcanıyor. Türkiye’de 1999’daki 2 depremin ardından İstanbul, Kocaeli, Yalova, Sakarya, Düzce ve Bolu’da 42.587 kalıcı konut, kanalizasyon, yollar, eğitim alanları, hastaneler yapıldı. Bolu, Düzce, İzmit, Yalova, İstanbul, Sakarya’ya depremin olduğu günden bu yana harcanan para 103 milyar TL. Daha sonra yaşanan Van, Kütahya, Bingöl ve Afyon-Dinar depremlerinin ardından TOKİ eliyle 37.734 afet konutu üretildi. 2003-2020 tarihleri arasında yapılan afet konutlarına 7.5 milyar TL harcandı. Böylece 1999’dan bu yana depremzede vatandaşlar için devletin ürettiği kalıcı konut sayısı 80.321 harcanan para da 110 milyar TL oldu. KENTSEL DÖNÜŞÜME 17 MİLYAR TL YARDIM Türkiye’de 2005’te riskli yapılar için dönüşüm başlatıldı. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, evini dönüşüme verenlere destek olacaklarını açıkladı. O günden itibaren evini dönüşüme tabi tutanlara kira desteğinin yanı sıra yıkım desteği ile yapım için alınan krediye faiz desteği sağlıyor. Bakanlığın kira yardımı, hibe, faiz ve kamulaştırma destekleri için harcadığı para 17 milyar lira. Kentsel dönüşüm kapsamında TOKİ kanalıyla üretilen konut sayısı 149 bin 763 adet ve yapılan harcama 17,5 milyar lira. Yani, konutlar depremde yıkılmasın diye 2005’ten bu yana devletin yaptığı harcama 35 milyar lira. AFAD’ın da 49 bin konut yatırımı bulunuyor. YIKILACAK BİNA BAŞINA 41 BİN LİRA DESTEK Elâzığ ve Malatya’ya, Çevre ve Şehircilik Bakanlığından 10 milyon, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığından 8 milyon, İçişleri Bakanlığı ve AFAD’dan 6 milyon olmak üzere 24 milyon lira yardım yapıldı. Bu yardımlar depremden etkilenen ailelere verilecek. Ağır hasarlı ve yıkılacak yerlere 30 bin lira, acil kira ödeneği olarak da yaklaşık 11 bin lira toplam 41 bin lira destek verilecek. Ağır hasarlı ancak eşyaları kurtulan evlere 11 bin lira kira yardımı yapılacak. Orta hasarlı evlere de 5 bin lira acil yardım ile 27 bin lira da uzun vadeli faizsiz güçlendirme kredisi verilecek. Köyde yıkılan evlerin tamamına 11 bin lira acil yardım 5 bin lira da eşya yardımı ödenecek. ÜRETİCİYE ÖDEMELER DÜN İTİBARIYLA YAPILDI Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Elazığ ve Malatya’da yaşayan çiftçilerin 31 Ocak’ta verilmesi planlanan 33,3 milyon liralık tarımsal desteklerini, dün saat 18.00 itibarıyla üreticilerin hesaplarına aktardıklarını bildirdi. Pakdemirli, bu kapsamda Elazığ ve Malatya’daki üreticilere buzağı için 23 milyon lira, yem bitkileri için 6,5 milyon lira, hububat için 3 milyon lira, Çevre Amaçlı Tarım Arazilerinin Korunması Programı (ÇATAK) için 700 bin lira, sertifikalı tohum kullanımı için de 100 bin lira destek ödemesi yapıldığını anlattı. ALACAKLARINI ERTELEYEN İLK ÖZEL BANKA AKBANK Akbank, depremden etkilenen müşterilerinin kredi taksit ve kredi kartı ödemelerini 3 ay faizsiz erteleyeceğini açıkladı. Bankanın KOBİ müşterilerinin talep etmeleri durumunda, kredi geri ödemeleri veya taksitleri 3 ay faizsiz ötelenecek. Depremden etkilenen bölgedeki Akbank şubelerinde müşterilerin EFT, havale ve swift işlemleri ile bu şubelerdeki hesaplara gelen havalelerde 1 ay süresince göndericilerden ücret alınmayacak. Öte yandan Elazığ şubelerindeki Akbank müşterilerinin ortak ATM kullanımları da yine 1 ay ücretsiz olacak. Akbank, gezici şubeler aracılığıyla da hizmet verdiğini açıkladı. AKILLI ŞEHİRLERLE YENECEĞİZ Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, önümüzdeki dönemde ‘Akıllı Şehirler Eylem Planı’ kapsamında kentsel dönüşüm ve yeni imara açılacak alanların planlamasını yapıyor. Bu çalışma yapılırken şehrin afet geçmişi, tehlikesi ve riski göz önünde bulundurulacak. Belirlenen bölgelerde afet bölgesine uygun imar planı yapılacak. Bu amaç için mekansal planlama hazırlanırken, AFAD’ın hazırladığı Afet Riski Azaltma Sistemi kullanılacak. Diğer yandan, Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı ile bölgesel ve yerel deprem haritaları için ön hazırlık hayata geçirilecek. Uydu görüntüleriyle coğrafi bilgi sistemlerinden yararlanılarak toplanma yerleri belirlenecek, yerleşim ve sanayi kentleri buna göre düzenlenecek. ELAZIĞ'DA 2 BİN YENİ KONUT YAPILIYOR Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, depremin yaşandığı Elâzığ’da 2 bin yeni konut üretimine başlayacaklarını belirterek, saha ve zemin etüt çalışmalarının başladığını ifade etti. Söz konusu binalarda zemin artı 3 kat geçilmeyecek. Hasar tespit çalışmaları sonucunda Elazığ merkez, Sivrice ve Maden’de 50 yıkık bina bulunduğunu, bunların 223 bağımsız bölüm, 308 ağır hasarlı, 688 bağımsız bölüme tekabül ettiğini, 150 de orta hasarlı bina bulunduğunu söyleyen Kurum’un verdiği bilgiye göre, bu binalardan 22’si can güvenliği riski bulunduğundan acil olarak yıkılacak. Malatya’da Battalgazi, Doğanyol, Kale, Pütürge ve Yeşilyurt’ta toplam 155 yıkık, 1278 ağır hasarlı bina bulunuyor. Diyarbakır’da da 16 ağır hasarlı bina için tespit çalışması sürüyor. Ayrıca Mustafa Paşa ve Sürsürü mahallelerinde yerinde zemin artı 4-5’i geçmeyecek kentsel dönüşüm projesi yapılacak. KAYNAK: TÜRKİYE GAZETESİ