Milliyet'ten Eda ÖZDEMİR'in haberine göre: Eğitim-öğretim sürecinin okulda yüz yüze bir şekilde yapılması, hem eğitim hayatının daha sağlıklı olması hem de çocukların sosyalleşmesi açısından oldukça önemli" diyen Uzman Klinik Psikolog Ceren Gümüş Yaşa'ya velilerin cevabını merak ettiği soruları yönelttik: Çocuğum çok uzun zamandır online eğitim sürecinde olduğu için yüz yüze eğitim sürecine adaptasyon konusunda herhangi bir problem yaşar mı? Eğitim-öğretim sürecinin okulda yüzyüze bir şekilde yapılması, hem eğitim-öğretim hayatının daha sağlıklı olması hem de çocukların sosyalleşmesi açısından oldukça önemli. Ancak uzunca bir süre okuldan uzak olunması, ev içerisinde bir veya iki ebeveynle birlikte normal zamana göre daha fazla zaman geçirilmesi, çocukların yaptığı faaliyet ve etkinliklerin pandemi döneminde azalması ve genellikle ev ortamında olunmasından dolayı bu süreçten tekrar okula başlama sürecine geçerken bazı zorlanmalar yaşanabilir. Bu her çocuk için geçerli olmasa bile özellikle mizaç yapısı daha kaygılı, çekingen olan çocuklar açısından daha zorlayıcı olabilir. Burada en sık görebileceğimiz durum çocukların evden ve ebeveyninden ayrılmaya direnme, ayrılmak istememek, ayrılma konusunda ve okul başlama konusunda aşırı kaygı duymasıdır. Normalde 1. sınıf, kreş veya anaokuluna yeni başlayan çocuklarda okul korkusu, ayrılma kaygısı gibi durumlar görülebilir. Ancak özellikle pandemi döneminde çocukların evlerinde ebeveynleri ile daha sık zaman geçirmesi, ebeveynlerin normalde olmadığı kadar ev içerisinde çocuklarıyla birlikte zaman geçirmesi, çocukların daha önceden alıştığı ve sıklıkla yaptığı etkinliklere, sosyalleşme durumlarına katılamaması dolayısıyla çocukların bu sürece alışması, çocuğun evden ve ebeveyninden ayrılması konusunda daha fazla kaygı yaşamasına neden olabilir. KAYGI BULAŞICIDIR' Bir diğer uyum sorununa yol açan sebep ise hane içindeki kaygı durumunun yüksek olması ve bu kaygının çocuklara bulaşma durumudur. Unutulmamalıdır ki kaygı bulaşıcıdır. Hane içinde konuştuğunuz konular, okul ile ilgili edilen sohbetlerde aşırı kaygı içeren cümleler, çocuğun sık sık temkinli olması için tembihlenmesi çocuğun okul konusunda yaşayacağı kaygısını artırabilir, uyumunu zorlaştırabilir. Adaptasyon sürecinde çocuğuma nasıl yardımcı olurum? Özellikle anaokuluna yeni başlayacak veya ilkokul 1. sınıfa yeni başlayacak bir öğrenci ise okuldan emin olduktan sonra okulu birlikte gezmek, öğretmenler ile tanışmak, gezilemiyorsa bile internet sitesinden çeşitli fotoğraflar ile çocuğa okulu tanıtmak, okula uyum süreci ile ilgili önemli bir durumdur. Okula çocuğun mutlaka oryantasyon süreciyle başlaması, geçişin daha kolay ve sancısız olması için önemlidir. Oryantasyon sürecinde çocuğunuza mutlaka siz de eşlik edin. Çocuğunuz bu süreçte veya okula başladığı zamanda yaşadığı duyguları görmezden gelmeyin. "Ağlaya ağlaya alışır" gibi bir yaklaşım doğru değildir. Çocuklar ağlaya ağlaya değil, güvene güvene alışır. BU SÖZLERDEN UZAK DURUN! İster okula yeni başlasın ister okula kaldığı yerden devam etsin bu süreci çocuklarınızla konuşun. Okulun tekrar yüz yüze başlaması konusunda nasıl hissettiğini, ne düşündüğünü konuşmaya çalışın ve çocuğunuz kendisini ifade etmesine mutlaka olanak sağlayın. Örneğin, "Okula uzun süre sonra tekrar yüz yüze olarak başlayacaksın", Okula gideceksin, nasıl hissediyorsun kendini?" şeklinde açık uçlu sorularla konuşmalar başlatabilirsiniz. 'SEN NEDEN AĞLIYORSUN?' Çocuk size bu süreçte korkularından bahsediyorsa, endişelerini anlatıyorsa bunu geçiştirmeyin. "Ne var canım bunda korkacak, büyüdün sen artık" gibi cümlelerle diyerek korkusunu görmezden gelmeyin. Çocuk korkuyorsa mutlaka onun açısından korkacak bir durum vardır ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Eleştirel yaklaşmayın, kıyaslama yapmayın. ''Bak o nasıl hemen alıştı; hiç ağlıyor mu? Sen neden ağlıyorsun?'' gibi eleştirel tutumdan kaçınmaya çalışın. Çocuklarınızla okul ile ilgili sohbet ederken duygu odaklı sohbet etmeye çalışın. Genellikle "Okul nasıldı, öğretmen ödev verdi mi, sen tahtaya kalktın mı, parmak kaldırdın mı gibi?" sorular sorulur, oysa bunlar duygu paylaşımına ait sorular değildir. Örneğin "Bugün okulda nasıl hissettin? Mutlu hissettiğin bir an oldu mu? Kendini pek de iyi hissetmediğin an hangisiydi? Çok heyecanlandığın bir şey oldu mu? En komik neydi çok merak ettin?'' gibi sorular sorulabilir. Ders çalışma düzeni oluşturmasında nasıl adımlar atmalıyım? Ders çalışmak aslında sadece bu dönemde değil, tüm dönemler için çocuğun sorumluluğunda olması gereken bir durumdur. Çocuk kendi dersinin sorumluluğunu kazanabilmesi için içsel motivasyona ihtiyacı vardır. Yani "Bu benim için neden gerekli, ne öğrenmeliyim?'' algısına ulaşmak ve bunun için bir şeyler yapmak içsel motivasyon kazanımıdır. Çocuğun en önemli öğrenme yaklaşımı gözlemdir. Çocuk kitap okumayı, ders çalışmayı da hane içinde gözlemleyerek sağlayabilir. Bu yüzden mümkünse çocuğun kitap okuma saatinde herkesin kitap okuması, ders çalışma saatinde diğer kişilerinde yapması gereken işler var ise onları yapıyor olması ve tüm bunlar bittikten sonra fikir alışverişlerin yapılması, kimin neler yaptığını birbirine anlatması hem hane içindeki iletişimi artıracak hem de çocuğun yaptığı şeyi sıkılmadan yapmasına vesile olacaktır. Çok uzun bir süre online üzerinden ders gören çocukların tekrar kalem kağıt, kitap, ödev dörtlüsüne yönelmesi belki biraz zorlaşabilir ancak buna alışmak imkansız olmayacaktır. Çocuklarınızın kendi dersini, ödevlerini takip etmesi, ders çalışması için en önemli noktalardan biri merak uyandırmaktır. Çocukla birlikte merak ederek çocuğun merakını uyandırmak, motivasyonunu artırmak için önemli bir adımdır. Çocuğun içsel kazanımını sağlamak için ise sorumluluk verilmesi önemlidir. Bu küçük yaşlardan itibaren verilmesi tabii ki daha doğru olmak ile birlikte birlikte iletişim içinde olunarak okul zamanı da alması gereken sorumluluklar çocuğa verilebilir. Önemli olan çocuğunuzdan bir adım önde değil, çocuğunuzu gözlemleyerek, gerektiği yerde destekleyerek ilerliyor olmanızdır. Salgın ve hastalık korkusundan onu nasıl uzak tutabilirim? Bir diğer yaşanabilecek uyum zorluğu, virüsten korunmak amacıyla düzenli olarak maske takılması olabilir. Çünkü dışarıda maske takmak ve dışarıda maskeli kişileri görmek ile bir sınıfta tüm öğrencileri ve öğretmenlerini maskeli bir şekilde görmek aynı etkiyi yaratmayabilir. Yine mizaç yapısına göre değişmekle birlikte bazı çocukların hastalık kapma, kendisinin veya sevdiklerinin hasta olması veya ölümle ilgili kaygıları diğer çocuklara göre daha yüksek olabilir. Özellikle pandemi döneminde yakınlarını kaybetmiş olan, daha öncesinde OKB ya da anksiyete düzeyi yüksek olan çocuklar da okula adaptasyon konusunda maske takmak, sınıf arkadaşlarının maskelerini düzenli takması veya takmaması, kapalı bir ortamda kalabilmekle ilgili kaygıları oluşabilir. Burada kaygıyı tetiklememek önemlidir. Çocuklar da kaygı en çokta ev içerisinde tetiklenir. Bu yüzden çocuğun bilmesi gerekli olmayan virüsle, virüsün varyantları, virüsün yarattığı ölümler gibi sohbetlere veya görüntülere şahitlik etmesini engelleyin. Özellikle aile içerisinde okulla ilgili duyduğunuz kaygıları çocuğun duyabileceği şekilde konuşmayın ve mümkünse çocuğa aşırı temizlikle ilgili tembihler yapmayın. Aşırı tembih çocuğu temkinli değil, korkak bir vaziyete getirir. Çocuklarınıza güven sağlamaya çalışın. Hayatın ne kadar karmaşık, etrafın hastalıkla dolduğunu duymak onların daha çok korkmasına neden olacak ve gitmek istemeyeceklerdir. Bulunduğu yerde güvende olduklarını hatırlatın. Bir problem yaşadıklarında kimlerle konuşabilecekleri konusunda konuşmalar yapın. Örneğin ''Okulda tüm tedbirler alındı. Senin de dikkatli olacağını biliyorum. En önemlisi maske temizlik ve mesafe. Eğer herhangi bir problem yaşarsan öğretmeninle konuşabilirsin" gibi... Okula adapte olup olmadığını nasıl anlarım? -Aşırı ağlama, fazla tepki gösterme veya hiç tepki göstermeme, içe kapanma gibi durumlar yaşayabilirler. - Çocukların yaşadıkları kaygı durumlarında bağırsak sistemleri bozulur. Kabızlık veya sık tuvalete çıkma durumları gözlenebilir. -Yeme problemi yaşamayan bir çocuğun adaptasyon sürecinde yemesinde değişimler görülebilir. -Gece uykuyu sürdürme, uykuya karşı direnme, ebeveynden ayrılmak istememe gibi durumlar görülebilir. -Uzun süre online eğitim sürecinden dolayı derse olan konsantrasyonda düşmeler görülebilir, ders çalışmada isteksizlik söz konusu olabilir. -Uzun süre ev içerisine kalmanın sosyalleşmeye yansıması olabilir. İlişki kurmak, ilişkiyi sürdürmek konusunda problem yaşayabilirler. Bu süreçte ben nasıl davranırsam çocuğuma zarar veririm? Çocuğun bu süreci nasıl yaşayacağı, pandemi dönemini nasıl geçirdiği ile çok ilişkili olmakla birlikte okula başlama sürecinde anne/babanın tutumları da çocuğun bu süreci sağlıklı bir şekilde yönetebilmesi açısından oldukça önemlidir. Ebeveynler; sizler için kontrol etmesi zaman zaman zor bir durum olabilir. Kaygı düzeyiniz artmış olabilir, hala okulun online bir şekilde devam etmesine yönelik istediğiniz de olabilir fakat çocuğun yeri ve eğitim öğretim hayatının verimli olduğu yer okuldur. Okul sadece eğitim öğretim hayatı değil, sosyalleşmenin, çocuğun başkaları ile empati kurma yeteneğinin yeşerdiği, farklı duygular ile tanıştığı, farklı kişiler ve kavramlar ile tanıştığı, büyüdüğü, olgunlaştığı da bir yerdir aynı zamanda. Eğer bu süreçte kaygı seviyeniz yüksek ve bunu kontrol etmeniz bir o kadar zor ise çocuğunuzun kaygı düzeyinin yüksek olması da kaçınılmaz olur. Eğer siz çocuğu olması gerektiğinden fazla tembihler ve "diken üstünde" olursanız çocuğun korku seviyesi artabilir, derse ve okula karşı konsantrasyonu ve motivasyonu düşebilir, uyum süreci zorlaşabilir. Yaşanan zorluklarda, problemlerde çocuğun yanında "okuldan almak" ile ilgili cümlelerin dillendirilmesi yine çocuğun motivasyonunu ve uyum sürecini zorlaştıracaktır.