Covid-19 olarak isimlendirilen virüs nedeniyle dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi, ülkemizde de okullar bir süreliğine kapatıldı. Bu tarz salgınlarda yapılması gereken ilk uygulamaların başında bireylerin büyük topluluklar hâlinde bir arada olmalarına ortam hazırlayan faaliyetlerin bir süre durdurulması gelmektedir (Cauchemez, Valleron, Boelle, Flahault ve Ferguson, 2008). Milli Eğitim Bakanlığı bu süreçte Eğitim Bilişim Ağı (EBA) üzerinden ve TRT ile iş birliği yaparak uzaktan eğitim yöntemiyle öğrencilerin eğitime devam etmelerini sağlamaktadır. Uzaktan eğitim salgın öncesinde hem dünyada hem de ülkemizde farklı amaçlarla farklı biçimlerde uygulanmaktaydı. Ancak salgın öncesi çoğu kez bir tercih sebebi olan uzaktan eğitim bugün pek çok kişi ve kurum için bir zorunluluk hâline geldi. Öğretmenler beklemedikleri kadar hızlı bir şekilde kendilerini yoğun bir çevrim içi eğitim sistemi içinde buldular. Şüphesiz çevrim içi eğitimin okullarda gerçekleştirilen yüz yüze eğitime göre kendi karakteristik özellikleri bulunmaktadır. Ancak farklılıklarının yanı sıra, ister yüz yüze ister uzaktan olsun eğitim ve öğretimin ortak yönleri de bulunmaktadır. Bunların başında da sınıf yönetimi geldiği söylenebilir. Sınıftaki sınıf yönetimi ile çevrim içi eğitimdeki sınıf yönetimi arasında farklılıklar vardır ve eğitimcilerin bir kısmı, bu farklılıkları yönetmede sorun yaşamaktadır. Sınıf yönetimi; öğrenme ortamında kişiler arası ilişkileri, birey davranışlarını ve dersin işleyişini yönetmek olarak tanımlanmaktadır (Iverson, 2003). Öğretimin temel amacı öğrencilerin bir konu hakkındaki bilgi ve beceri düzeyini arttırmaktır. Öğretim süreçlerinde bu hedefin gerçekleşme düzeyini sıklıkla iki faktör doğrudan etkilemektedir: Etkili öğretim yöntem ve teknikleri ve nitelikli öğretim materyalleri. Ancak bu iki temel faktöründe arkasında en önemli unsurların başında iyi yönetilen bir sınıf ortamı gelmektedir ve sanal sınıflarda da bu durum geçerlidir (Rufai, Alebiosu ve Adeakin, 2015, s. 27). Öğrenciler, öğretmenlerin yönergelerini kusursuz bir şekilde takip ediyorlar mı? ya da Öğrenciler yüksek bir motivasyon düzeyi ve iş birliği ile derslerde aktif katılım sağlıyorlar mı? Bu sorulara olumlu cevap veriyorsanız, uzaktan eğitimde sınıf yönetimi açısından ciddi düzeyde sıkıntılar yaşamayabilirsiniz (Lisciandrello, 2020). Diğer yandan, günümüzde uzaktan eğitimde çevrim içi sınıflarda sınıf yönetimi birçok öğretmen için zorluk oluşturan bir husus olarak görülmektedir? Yang ve Liu (2007) öğretmenlerin normal sınıf ortamında olduğu gibi çevrim içi sınıflarda da mevcut şartlar içinde etkili sınıf yönetimi yapabileceklerini ifade etmektedirler. Öğretim süreçlerinde öğrenci davranışları çoğu öğretmen için yönetilmesi zor ve dikkat edilmesi gereken hususların başında gelir. Yüz yüze sınıflarda bile öğrenci davranışlarını yönetmek başlı başına bir sorun iken, çevrim içi sınıflarda çoğu zaman yüzünü bile görmediğiniz öğrenciler için destekleyici bir öğrenme-öğretme ortamı nasıl oluşturabilir ve sürdürülebilirliği nasıl sağlanabilir? Çevrim içi derslerde ortaya çıkan sorunlar bilimsel araştırmalarda sıklıkla öğrencilerin derse karşı yetersiz ilgisi, çevrim içi öğrenme için kullanılan programın eksiklikleri, öğrencilerin teknolojik imkân kısıtlılıkları, internet erişim sorunları ve öğrencilerin çevrim içi derslere katılmamaları olarak ifade edilmektedir (Yusuf ve Ahmad, 2020). Lisciandrello’ya (2020) göre çevrim içi derslerde etkin bir sınıf yönetimi imkânsız değildir. Hatta bazı açılardan normal sınıflardaki sınıf yönetiminden bile daha kolay olabilir. Ancak geleneksel sınıf yönetiminden daha farklı bir yaklaşım tarzı gerektirmektedir. Weis (2020) öğretmenlerin mesleklerinin uzmanı olarak sanal sınıf ortamlarında çaresiz olmadıklarını ve belirli stratejilerle öğrenme hedeflerini gerçekleştirebileceklerini vurgulamaktadır. Uzaktan eğitim olması öğrencilerin canlı derslerde dilediği gibi davranmasını maruz gösteren ya da öğretmenlerin sınıf yönetimi sorumluluklarını azaltan bir faktör değildir. Çevrim içi de olsa, öğretmen ve öğrencinin bir arada olduğu her yer sınıf ortamı olarak değerlendirilebilir. Çevrim içi derslerde etkili bir sınıf yönetimi için yapılması gereken öncelikli olarak pragmatik bir bakış açısıyla bu derslerde yapamadıklarımıza değil yapabileceklerimize odaklanmaktır. Bu kapsamda öğretmen kendisini sınıfın yöneticisi değil, sınıfın lideri olarak görmelidir. Öğretmenler rutin sınıf ortamında öğrencilerin sıralarında oturup, gözleri öğretmende olacak şekilde sessizce dinlemelerini beklemektedir. Şüphesiz normal bir sınıfta öğretmenlerin bu beklentiye girmesi doğaldır. Çünkü öğrencilerin bağırıp çağırdığı, koşuşturduğu bir sınıf ortamında etkili bir öğretimin olması mümkün değildir. Diğer yandan, normal sınıflarda öğretmenlerin sınıf yönetimi için kullandığı yöntem ve teknikler, zaman içerisinde uyarıcı olmaları bakımından etkililiklerini yitirmektedirler (Lisciandrello, 2020). Çevrim içi derslerde öğretmenlerin etkili sınıf yönetimi yapabilmeleri adına bazı ipuçları şu şekildedir: 1-Kullanmış olduğunuz uzaktan eğitim sistemi programının (Google Classroom, Google Meet, Zoom, vb.) ara yüzünü iyi tanımalı ve ilgili programı etkin şekilde kullanmayı öğrenmelisiniz. Bu süreçlerde öğrencilerin seslerini açma-kapama, kamera açma-kapama, görüntülü ve sesli dosyaları hızlı bir şekilde paylaşma vb. uygulamaları etkin bir şekilde yerine getirmeli ve ders esnasında öğrencilerin teknik bir sorundan dolayı motivasyon kaybı yaşamasını engellemeniz gerekir. Son anda hazırlık yapmadan ortaya çıkan sorunların sıklığı, öğrencilerin o derse karşı olumsuz tutum geliştirmelerine neden olabilir. İyi planlanmış bir ders akışında öğrenciler hem kendilerini rahat hissedecekler hem de bir sonraki derse karşı motive olacaklardır. Günlük, haftalık ve aylık olarak öğrencilere hangi derste hangi konu işleneceği bilgisi verilerek öğrencilerin kafasındaki bazı soru işaretleri giderilebilir (Kosturska, 2019, Lisciandrello, 2020). 2-Çevrim içi derslerde herkesin uyması gereken kuralları (kılık-kıyafet, ders araları, ders esnasında ortamda bulunması gereken ya da gerekmeyen kişiler, dersin zamanı, ders esnasında su vb. içecek içme durumu, vb.) birlikte karar vermeli ve bunları herkesin uzlaştığı bir kural listesi haline getirmelisiniz. Şüphesiz bu noktada öğretmenlerin ve öğrencilerin karar verme yetkisi olmadığı hususlar da olabilir. Ancak burada önemli olan ortak karar alma süreçleri ile herkesin benimsediği uygulamaları gerçekleştirmektir. Öğrencilere fikrini sorarak, çevrim içi derslerde nasıl giyinilmesi gerektiği konusunda ortak bir karara varabilirsiniz (Lisciandrello, 2020). Ders esnasında çeşitli durumlarda kullanılabilecek söylemler ile ilgili belirli kalıp ifadeler belirleyebilirsiniz (Kosturska, 2019). Her öğrenciye adıyla hitap etmek, dersin akışı esnasında dersle ilgili soruyu, öğrencinin adıyla sormak, öğrencilerin derse odaklaşmasına katkıda bulunabilir. 3-Çevrim içi derslerde doğrudan anlatım yöntemleri ile öğrencilerin sadece sizleri dinlemesini beklememelisiniz. Bu husus normal sınıf ortamında da etkili sonuçlar vermez iken, çevrim içi ortamlarda öğrencilerin derse ve öğretmene karşı ilgisinin kaybolmasına neden olacaktır. Olabildiği kadar öğrencileri aktif tutarak katılımlarını arttırmaya çalışmalı ve kendilerini ifade edebilecekleri fırsatları onlara vermelisiniz. Hâlihazırda öğrencilerin bilgiye erişebilecekleri bir sürü kaynak mevcuttur. Ancak ihtiyaç duydukları şey çevrim içi ortamlarda kendilerini ifade etmek ve paylaşımlarda bulunmaktır (Lisciandrello, 2020). Öğrencinin fikrinin sorulması, kendini ifade etme olanağının sunulması, derse ve etkinliklere odaklaşması açısından son derece önemlidir. Öğretmen derste rutini tekrar etmek yerine, öğrencinin ulaşamayacağı, ulaşsa bile anlamada sorun yaşayacağı konuları çevrim içi derslere taşımalaıdır. 4-Çevrim içinde normal sınıf ortamlarında olduğu gibi 30 öğrenci ile aynı anda iletişim kurmak zordur. Öğretmenler, öğrencilerin iletişim kurma ihtiyacı içinde olduğunu hatırlamalı ve bu nedenle zaman zaman olabildiği kadar küçük öğrenci grupları ile bir araya gelmelidir. Hatta nadir de olsa öğrencilerle ya da hem öğrenci hem aileleri ile birebir görüşmeler yaparak öğrenmeye karşı motivasyonlarını arttırabilir ve beklentilerini onlara ifade edebilir (Lisciandrello, 2020). 5-Öğrencilerle çevrim içi derslerde kendileri için belirledikleri öğrenme beklentilerini konuşabilir, yaşadıkları sorunları dinleyebilir ve hatta siz de kendi düşüncelerinizi söyleyebilirsiniz. Çevrim içi sınıflarda öğretmen, öğrencilerin yapamadıklarına değil de yaptıkları/yapabildiklerine odaklanmalı ve kapsayıcı bir tutum sergilemelisiniz (Lisciandrello, 2020). 6-Öğretmen, ders esnasında, cep telefonlarının kapatılması konusunda öğrencilerle ortak bir karar alabilir (Kosturska, 2019). Bu kapsamda öğretmenler, kılık-kıyafet başta olmak üzere, çevrim içi derslerdeki tutum ve davranışları ile öğrencilere rol model olmalıdırlar. Öğrenciler ders dinlerken bir masaya oturmaları, masada dikkat dağıtacak nesnelerin bulunmaması sağlanmalıdır. Mümkün olduğu ölçüde evde bir ortam yaratılmaya çalışılmalıdır. Öğretmen bu konuyu velilerle görüşüp, ders çalışma ortamlarının oluşmasını sağlayabilir. 7-Normal sınıflarda olduğu gibi ancak farklı yöntem ve tekniklerle öğrencileri motive edici ve ödüllendirici davranışlar sergilemeleri gerekir. Bu aşamada dijital olarak öğrencileri ödüllendirecek bir uygulama konusunda araştırma yaparak yeni yöntem ve teknikleri öğrenmeleri, derslerinde etkili olmalarını sağlar (Kosturska, 2019). Bu aşamada okul müdürlerine de önemli sorumluluklar düşmekte ve öğretmenlerin bu açıdan ihtiyaç duyduğu alanlarda desteklenmeleri konusunda harekete geçmelidirler. 8-Öğrencilerin ders ile ilgili ödev vb. hususlarda bilgi alabileceği sanal duyuru platformları oluşturulmalı ve güncel bilgileri öğrencilerin her an ulaşabileceği şekilde bu platformlardan yayınlamaları gerekir (Weis, 2020). Bu kapsamda okul web siteleri bu amaçla kullanılabilir. 9-Öğrencilerin sanal sınıflarda kendilerini rahat hissedebilmelerini sağlayan çeşitli uygulamalar bulunmaktadır. Örneğin Zoom platformunu kullanarak canlı ders yapan öğretmen ya da öğrenciler İngilizce “Virtual Classroom Background” olarak isimlendirilen uygulama ile diledikleri görseli arka fon olarak kullanabilirler. Bu sayede öğretmenler ya da öğrenciler günlük hayatın içerisinde ev ortamlarının ya da çalışma odalarının arka planda görülmesini engelleyebilirler (Miller, 2020). 10-Literatürde İngilizce olarak “Zoombombing” (Johnson, 2020; Miller, 2020) olarak isimlendirilen ve çevrim içi sınıflara izinsiz bir şekilde girerek uygun olmayan paylaşımlarda bulunan kişi ya da gruplara karşı çeşitli güvenlik önlemleri almaları gerekir (Bekleme odasını aktifleştirme, sabit kullanıcı kodu kullanmamak, vb.). 11-Ders esnasında öğrencilerin motivasyonunu artırmak, ilgilerini çekmek ve dersi daha eğlenceli hâle getirmek için çeşitli oyunlar oynatılabilir (Uy, 2020). 12-Öğrencilerin derse odaklaşmalarını sağlayıcı sorular sorulabilir. Bu sorular problem çözme, yaratıcı düşünme, akıl yürütme, tahmin gibi içeriğe sahip olabilir. 13-Öğretmen dersin içeriği ile ilgili hikâye, örnek olay, fıkra ve anı anlatabilir. Resim, fotoğraf, tablo ve karikatürden yararlanabilir. Bu etkinlikler için detaylı çalışmak, araştırma yapmak gerekir. 14-Öğretmenin çevrim içi derslerde canlı olması, ses tonunu etkili kullanması, coşkulu bir şekilde ders anlatması, ders aralarında kısa sorular sorup pekiştirmesi, ders sonunda kısa bir tekrar yapması, akabinde de dersle ilgili pekiştirici soruları öğrencilerin mail adreslerine göndermesi, öğrenme düzeyini üst düzeye çıkarabilir. 15-Özellikle lisans, yükseklisans ve doktora eğitimlerinde öğrencilerle her hafta konunun içeriğine uygun bilimsel kitapların okunması ve değerlendirilmesi, pasif zaman dilimlerinin etkili hale getirilmesini sağlayabilir. 16- Öğretmenlerin çevrim içi derslerde zaman yönetimi iyi yapması, konuların yetişmesi açısından son derece önemlidir. Bu sebeple ders dokümanı hazırlanırken, ders süresi göz önünde bulundurulmalı, gereksiz bilgi ve tekrarlar, ders materyalinden çıkartılmalıdır. Ayrıca konunun özü verilmeye çalışılmalıdır. 17- Ders esnasında 10 dakikadan fazla olmamak şartıyla mola verilebilir. Öğrencilerle zaman zaman sohbet etmek, sorunlarını dinlemek, sorularını cevaplandırmak amacıyla çevrim içi platformlarda toplantılar düzenlenebilir. Böylece öğrencilerin sosyalleşme, paylaşma ve diğer sorunlarının çözümlenmesi için tedbir alınabilir. Sonuç olarak öğretmenlik, özellikle lider öğretmenlik ister yüz yüze isterse çevrim içi olsun bir yüreğe dokunmak ve o çocuğun yaşam hikâyesini sil baştan yeniden yazmasını sağlamaktır. Öğretmen fiziki olarak varlığı olan ancak varlığı hissedilen bir kişi olma özelliğine de sahip olan kişidir. Eğer öğrenci: “Öğretmenim dersi tekrar ederken, derse çalışırken sizin sesinizi duyuyorum.” diyorsa, öğretmen ile öğrenci arasında etkili bir iletişim köprüsünün kurulduğu anlamına gelir. Çevrim içi dersler öğrenciler kadar öğretmenler için de yeni bir alandır. Bu alanı verimli hale getirmek, çevrim içi dersleri etkili bir şekilde yönetmekle mümkün olur. Öğrencilerin katılımı ile dönem başında sınıf içi kuralları belirlemek, her hafta işlenecek konuları listelemek, ön koşullu öğrenmeleri belirlemek ve disiplinli bir şekilde süreci yönetmek akademik başarıyı artırır. Bu aşamada sorumluluk kazanmış, öz yönetim ve öz disiplin becerisi kazanmış öğrenciler, daha başarılı olur. Öğretmenler derse hazırlanırken sınıf içi etkileşimin olmadığı, birçok bilgiyi uzaktan öğreteceğini göz ardı etmeden doküman hazırlamalıdır. PowerPoint sunularını hazırlamayı uzaktan eğitim materyali olarak görmemeli, daha farklı teknikleri de çevrim içi ortama taşımalıdır. Öğrencilerin dikkatinin dağılması halinde kullanacağı teknikler elinin altında olmalı, bol seçenekli ve bol etkinliğe sahip olan çevrim içi sınıf ortamları yaratmalıdırlar. Ders ister sınıfta isterse çevrim içi olsun, öğretmenin liderlik rolünün önemi asla göz ardı edilmemelidir. Eğer derslerinizi aile bireyleri izlemeye başlamışsa, dersleriniz başladığında ailede bir sessizlik oluyorsa, tüm aile bireyleri sizi izlemekten mutlu oluyorsa, siz bir eğitim lideri, öğretim lideri olarak kabul edilmeye başlamışsınız demektir. Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU Kaynakça Iverson, A. M. (2003). Building competence in classroom management and discipline. Merrill Prentice Hall. Johnson, E. R. (2020). Zoom For Teachers: The Easy and Practical Guide to Effective Online Teaching. Prepare, Manage, and Run your Virtual Classroom Smoothly with Zoom. (Self-Published Book). Kosturska, T. (2019). Virtual Classroom Management Tips. https://www.vedamo.com/knowledge/virtual-classroom-management-tips/ adresinden erişim sağlanmıştır. Lisciandrello, J. (2020). Online Classroom Management: Five Tips for Teachers in Transition https://roomtodiscover.com/online-classroom-management/ adresinden erişim sağlanmıştır. Miller, E. (2020). Zoom Meetings: An Ultimate Guide for Beginners With Tips and Techniques to Understand the Utility of Zoom Application, its Importance in Smart Working and Distant Learning. (Self-Published Book). Rufai, M. M., Alebiosu, S. O., & Adeakin, O. A. S. (2015). A conceptual model for virtual classroom management. International Journal of Computer Science, Engineering and Information Technology, 5(1), 27-32. Uy, M. (2020). 12 Super Easy and Fun Zoom Games That Literally Only Require a Screen and Yourself. https://www.cosmopolitan.com/lifestyle/a32775193/best-zoom-games/ adresinden erişim sağlanmıştır. Weis, C. (2020). 4 Ways To Manage Your Virtual Classroom Like a Pro https://www.fortheloveofteachers.com/4-ways-to-manage-your-virtual-classroom-like-a-pro/ adresinden erişim sağlanmıştır. Yang, Z. & Liu, Q. (2007). Research and development of Web-based virtual online classroom. Computers & Education, 48(2), 171-184. http://dx.doi.org/10.1016/j.compedu.2004.12.007 Yusuf, B. N. M., & Ahmad, J. (2020) Are we Prepared Enough? A Case Study Of Challenges In Online Learning In A Private Higher Learning Institution During The Covid-19 Outbreaks. Advances in Social Sciences Research Journal, 7(5) 205-212.