Yaklaşık 40 milyonluk nüfusuyla 40 yıldır göçmen üreten bir ülke Afganistan… Savaş, iç çekişme, şiddet ve yoksulluk gibi kötü koşullardan canını kurtarmaya çalışan milyonlarca Afgan'a ev sahipliği yapan ülkelerin başında Pakistan ve İran geliyor. Afganistan'da uzun yıllardır süren karışıklık, Taliban faktörü ve ABD'nin çekilmesi sonrasında ise yeni bir küresel göç dalgası yaşanma ihtimali gündemde. İran sınır bölgesi üzerinden kitlesel yığılma, Türkiye'nin olası göçün hedef ülkesi olması riski büyütüyor. Son günlerde gözler, ülkede uzun süredir tartışmaların hedefinde yer alan 3,6 milyon civarındaki kayıtlı Suriyeliden, Afganistanlılara çevrilmiş durumda. Ülkede artış gösteren Afgan nüfusa, her gün yasa dışı şekilde, tırlar dolusu yenileri ekleniyor. Türkiye'de yaşayan Afgan sayısının artmasına ilişkin sosyal medyada sürdürülen tartışma, dün Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani'nin, "10 milyondan fazla kişi göç etmek zorunda kalabilir" sözleriyle alevlendi. Türkiye'de yakalanan düzensiz göçmenler arasında Afganlar ilk sırada Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) verilerine göre, 2020'de Türkiye'de uluslararası koruma altında 116 bin 403 Afgan sığınmacı bulunuyor. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü'nün Türkiye'de yakalanan düzensiz göçmenlere ilişkin uyruk dağılımını yayımladığı tabloya göre Afganlar ilk sırada. Veriler, 2017'de 45 bin 259, 2018'de 100 bin 841, 2019'te 201 bin 437, 2020'de 50 bin 161, 2021'in ilk 6 ayında ise 25 bin 643 Afgan'ın yakalandığını ortaya koyuyor. Türkiye'de yakalanan düzensiz göçmenlerin yüzde 40'ı Afgan Yine resmi verilere göre, Türkiye'de 7 Temmuz 2021 itibarıyla yakalanan 62 bin 687 düzensiz göçmenin 25 bin 643'ünü Afganlar oluşturuyor. Çoğunluk erkek Cinsiyete ilişkin resmi veri yer almasa da Türkiye'ye gelen Afganlar arasında kadın sayısı yok denecek kadar az. Son yıllarda ortaya çıkan tabloyu ve bu günlerde sosyal medyada da sıkça paylaşılan Afganların durumunu, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi (AYBU) Göç Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (GPM) Müdürü Dr. Öğr. Üyesi Ali Zafer Sağıroğlu ile Afganistan'da sosyal bilimler çalışmaları ve araştırmalar yapan düşünce kuruluşu Bilim'in direktörü Dr. Hidayet Sıddıkoğlu'yla konuştuk. Sayıları 3 milyonu bulan Afgan mülteciler, Suriyelilerin ardından dünyanın ikinci en büyük mülteci topluluğu / Fotoğraf: YouTube Afgan göçünde ilk sırada Pakistan var Zafer Sağıroğlu'na göre Afganistan'dan Türkiye'ye, Suriye'dekine benzer bir göç dalgasının yaşanma ihtimali yaşanacak gelişmelere aynı ölçüde olmaz. Çünkü, Suriyeliler, ağırlıklı olarak Türkiye'de kalma eğiliminde olsa da Afganların çoğu Avrupa'ya geçme arzusunda. Türkiye'nin Suriyeli mültecilerle ilgili yaşadığı durumun benzerini Afganlar konusunda Pakistan'ın yaşadığını belirten Sağıroğlu, resmi verilere göre bu ülkede kayıtlı 1 milyon 300 bin Afgan yer alsa da gerçek sayının daha yüksek olduğu görüşünde. "Türkiye'ye gelen Afganların çoğu Avrupa'ya geçmeyi hedefliyor" Afgan mülteci konusunda Pakistan'ı 951 bin kişiyle İran'ın takip ettiğini, ardından Avrupa ülkelerinin geldiğini dile getiren Sağıroğlu'na göre halihazırda Türkiye'ye gelen Afganlıların bir bölümü çobanlık ve tarım işçiliği gibi mesleklerle hayatını idame ettirmeyi düşünse de çoğunun hedefinde burada ikamet etmek değil, Avrupa'ya geçmek bulunuyor. "Çobanlık, tarım ve inşaat işçiliği gibi meslekleri yapanlar var" Afganistan'dan farklı ülkelere gitmek için çıkış yapanların yaklaşık yüzde 70'inin Avrupa'yı hedeflediğini öne süren Sağıroğlu, bu kişilerin bir bölümünün yabancı polislerin sınırda yaşanan geri itme ve aşırı güç kullanımı (botları patlatma, dövme, tartaklama) gibi zorlu durumlardan ürküp, Türkiye'de kaldığını söylüyor. Böylelikle halihazırda güvenlik ve iş bulma umudu gibi nedenlerle Türkiye'ye yerleşmeyi hedefleyen kesime bir de Avrupa'ya gitmek isteyip sonradan kararını değiştirenlerin eklendiğini belirten Sağıroğlu, bu gelişmeler ışığında özellikle son 5 yılda Türkiye'de yakalanan düzensiz göçmen verilerinde Afganlardaki yükselişe dikkat çekti. Sağıroğlu, 7 Temmuz itibarıyla yakalanan 25 bin 643 Afgan'a BM'nin Türkiye sayfasında uluslararası koruma başvurusu yapan 116 bin Afgan'ı da eklenince sayının 145 bine yaklaştığını belirtiyor "2019'da Türkiye sınırlarında tespit edilen 454 bin 662 düzensiz göçmenden 201 bini Afganistan uyruklu" İran'daki koşullar ve hükümetin "olumsuz" tavrı nedeniyle Türkiye'yi tercih eden Afganların da yer aldığını savunan Sağıroğlu, genel duruma ilişkin ise şu yorumu yaptı: Düzensiz göçün zirve yaptığı 2019'da Türkiye sınırlarında tespit edilen 454 bin 662 kişiden (düzensiz göçmen) 201 bini Afganistan uyruklu. Genel olarak, Türkiye'de yakalanan düzensiz göçmenler arasında Afganlar birinci. Göç İdaresi'nin son 5 yıllık verileri, bize Türkiye'de yılda 50 bin ile 200 bin arasında Afgan göçmen hareketliliğinin olduğunu gösteriyor. "Beni asıl 80 milyonluk İran'da yaşanabilecek istikrarsızlık korkutuyor" Dağlık, uzun ve kontrolü "zor" olan İran sınırını ve bu ülkede çıkabilecek bir istikrarsızlığın Türkiye'ye yansımalarını da yorumlamasını istediğimiz Zafer Sağıroğlu, kendisini asıl korkutanın bu ihtimal olduğunu vurgulayarak, şunları ekledi: Beni asıl, 80 milyonluk İran'da yaşanabilecek bir istikrarsızlık ve bunun yaratabileceği olumsuzluklar korkutuyor. "Orta sınıf ve kentli nüfus göç etmeye başladı" ABD'nin Afganistan'dan çekilmesinin dengeleri nasıl etkileyeceği kilit önem taşıyor. Sovyetler Birliği'nin, Afganistan'a müdahalesi (1979-1989) sırasında 40 milyonluk nüfusun büyük çoğunluğunun kırsaldan kente geçerek, ülke içinde yerinden edildiğini belirten Sağıroğlu, "Şimdi Taliban baskısından endişelenenler ile belirli bir düzeni, işi, geliri olan orta sınıf ve kentli nüfus göç etmeye başladı" dedi. "ABD, Çin ve Rusya'ya karşı yeni bir yapılanmanın yolunu açıyor" Sağıroğlu, göçü ortadan kaldırmanın yolunun ülkesini terk etmek zorunda kalan kişilere yönelik nefret söylemlerinde bulunmaktan değil, bu duruma neden olan "emperyalist güçlere" engel olabilmekten geçtiğini vurgulayarak sözlerini şöyle tamamladı: Başarısız, siyasi ve toplumsal yapı üreten yapılar ülkelerde ortadan kalkmadıkça bu durumla karşılaşmaya devam edeceğiz. Bizim hedefimizdeki mesele göç eden insanlar değil, ABD başta olmak üzere bu durumu üreten yapılar olmalı! ABD aslında Çin ve Rusya'ya karşı orada yeni bir yapılanmanın yolunu açıyor. Bu durum, Çin'in 'yeşil kuşak ve yol' projesine karşı radikal bir örgütlenme. Irak ve Suriye'de de aynısını yaptılar. Libya'da Kaddafi'yi bir anda indirenler, Esed'e ses çıkarmadı. Emperyalist devletlerin tutumu asıl sorumlu. Hedefe koymamız gereken bu insanlar değil. Sorunu siyasetçilerin çözmesi gerekiyor. Dr. Sıddıkoğlu, düzensiz Afgan mültecilerin genellikle İran'ı ilk durak olarak gördüğünü ve maddi durumu iyi olmayanların bir süre burada kalarak para biriktirip oradan Türkiye ya da Avrupa'ya göç etmeyi planladığını ifade etti "Eskiden Avrupa'ya gitmek isteyen çoktu, şimdi gözde Türkiye" Mülteciler üzerine çalışmalar yapan ve kamu personelinin eğitiminde görev alan Dr. Sıddıkoğlu da Dr. Sağıroğlu gibi Türkiye'ye gelen düzenli ve düzensiz Afgan sayısındaki yükselişin süreceğini düşünürken, Türkiye'nin yeni bir göç dalgasına hazır olmadığı görüşünde. Ancak Sıddıkoğlu'na göre artık Afganların çoğunun hayali Avrupa'ya geçmek değil. Türkiye'ye gelmeyi planlayan Afgan sayısındaki artışa dikkati çeken Dr. Sıddıkoğlu, son yıllarda Pakistan, İran ya da Avrupa ülkelerine gidenlerden de dümeni Türkiye'ye kıranların bulunduğuna değindi. "Türkiye, Afganistan'da çok seviliyor; Müslüman bir ülke olması etkili" Bunun ana sebebini bu ülkelerdeki "kötü muamele" olarak açıklayan Dr. Sıddıkoğlu, Türkiye'nin Müslüman bir ülke olması sebebiyle duyulan kültürel ve dini yakınlığın da etkili olduğunu anlattı. Dr. Hidayet Sıddıkoğlu: Afganlar arasında "Belki Türkiye'de az kazanırsın ama daha kolay yaşarsın, çok iyi yer, Müslüman ülke, güvende olursun" görüşü hakim / Fotoğraf: Independent Türkçe "İslamköy'deki genç erkeklerin çoğu, Türkiye'de çoban ya da tarım, inşaat işçisi" Sadece Kunduz'dan geçen hafta 35 bin kişinin yerinden edildiğini belirten Sıddıkoğlu'na göre, Afganistan'da Türkiye'ye ilişkin çok olumlu bir algı var ve geçmişte gelenlerin memnuniyetini çevrelerine iletmeleri de önemli bir unsur: Bir köy biliyorum, İslamköy diye, buradaki genç erkeklerin çoğu Türkiye'de çoban ya da tarım, inşaat işçisi. İlk grup 4-5 kişi gitmiş, sonra memnun kaldıkça devamı gelmiş... "'Türkiye, Afganların ikinci yurdudur, kimse seni zorla göndermez' diyorlar" "İster düzenli ister düzensiz olsun, göçmenler için Türkiye favori ülke. Turistik vize çıkarıp sonra ikamet için başvurmayı düşünenler de var; eğitim ya da yatırım vasıtasıyla düzenli şekilde gelmek isteyen de işçi olarak düzensiz göçmen olanlar da" diyen Dr. Hidayet Sıddıkoğlu sözlerini şu ifadelerle sürdürdü: Afganlar, 'Canımızı kurtaralım ama insan gibi yaşayalım' diyor. Türkiye, Afganistan'da çok sevilen ve Afgan halkının tercih ettiği bir ülke. İmajı giderek yükselen, Müslüman bir ülke olduğundan Afganlar kendi arasında, gruplarında olumlu görüş paylaşıyor. Avrupa'ya gidenler arasında da Türkiye'ye dönenler bulunuyor çünkü Avrupa'nın mültecilere iyi bakmadığı, kötü muameleye başvurduğu söyleniyor. Afganlar arasında 'Belki Türkiye'de az kazanırsın ama daha kolay yaşarsın, çok iyi yer, Müslüman ülke, güvende olursun' görüşü hakim. Bir de çok meşhur bir söz var, 'Türkiye, Afganların ikinci yurdudur, kimse seni zorla göndermez' diyorlar. Afganistan'daki şahsi pek çok arabada bile Türk bayrağı görürsünüz. “Bazı haberler ve sosyal medyadaki kimi paylaşımlar, savaşın yarattığı ortamdan daha olumsuz etkide” Afganlar arasındaki internet erişimi ve akıllı telefon kullanımının arttığına da dikkat çeken Hidayet Sıddıkoğlu, bazı haberler ve sosyal medyadaki kimi paylaşımların savaşın neden olduğu ortamdan daha olumsuz etki ettiği görüşünde. "Afganların yüzde 30'u akıllı telefon kullanıyor, internet erişimi yüksek ve Facebook kullanımı ilk sırada" "Afganların yüzde 30'u akıllı telefon kullanıyor, internet erişimi yüksek ve Facebook kullanımı ilk sırada. Oradaki haberler çok okunuyor, etkili oluyor. Savaştan daha çok panik ortamı ve kaygı tetikleyici faktör" diyen Sıddıkoğlu, geçmişte ABD'nin Afganistan'a ilişkin olumsuz raporlarının neden olduğu güvensiz ortamın da kısmen dağılmaya başladığını savundu. "Afgan hükümetine güven artıyor" Dr. Sıddıkoğlu, ABD'nin kendisiyle çalışanları ülkeden çekmesi, "Afganistan güvenli değil, 6 aya hükümet çöker, Taliban Kabil'i alır" şeklinde raporlar yayımlamasına rağmen son dönemde Afganların 'böyle bir şeyin olmayacağı' inancıyla kendi hükümetlerine güvenlerinin artmaya başladığını da öne sürdü. Kaynak:indyturk.com Lale Elmacıoğlu