Tüm dünyayı etkisi altına alan corona virüsü pandemisi nedeniyle işlerini masa başından yürütebilen çalışanların önemli bir kısmı çalışmaya evlerinden devam etti. Aşılamanın artması, sokağa çıkma kısıtlamalarının kaldırılması ve vaka sayılarının düşmesi nedeniyle uzaktan çalışan kimi şirketler ofislerine geri dönse de Delta varyantının etkisini artırması nedeniyle bazı şirketler ofise dönüş tarihlerini erteledi. Kimi şirketler evden çalışmayı, hibrit modelle de olsa kalıcı hale getirdi. Bazı sektörler ise uzaktan çalışma fikrine hâlâ mesafeli. Türkiye’de Avansas tarafından yapılan ve geçtiğimiz hafta yayımlanan toplam 2 bin 500 kişinin katıldığı bir araştırmanın sonuçlarına göre; 250’den az sayıda çalışana sahip iş yerlerinin yüzde 66’sı mevcut durumda ofisten çalıştıklarını belirtirken, 250’den fazla çalışana sahip iş yerlerinin ise yüzde 54’ü hibrit çalışma modeli uyguladı. Araştırma ile uygulanan hibrit modelin ne kadar süre devam edeceği konusunda ise iş yerlerinin yüzde 50’sinin henüz karar vermediği belirtildi. ÇALIŞAN 619 TL ZARARDA ABD’de ise McKinsey tarafından yapılan bir araştırmada ABD’li çalışanların neredeyse üçte ikisi, pandemi bittiğinde haftada en az üç gün evden çalışmak istediklerini söyledi. Uzaktan çalışmanın şirketler ve çalışanlar için de hem çeşitli avantajları hem de dezavantajları bulunuyor. Verimlilik, üretim gibi konularda tartışmalar sürse de çalışanlar açısından yol süresinin hayatlarından çıkması, istedikleri yerden çalışma gibi avantajların yanında çalışma saatlerinin esnekleşmesi, çeşitli ödeneklerin kesilmesi gibi dezavantajlar da bulunuyor. Ayrıca Avansas’ın araştırmasına göre, çalışanların bu süreçte ev masraflarının ortalama 619 TL arttığı gözlemlendi. Aynı şekilde çalışanlar uzaktan çalışmanın kariyerlerini nasıl etkileyeceği konusunda da tereddüt içerisinde. “YÖNETMELİK YETERSİZ” Türkiye'de 4857 sayılı İş Kanunu'nda ‘uzaktan çalışma’ tanımlı halde bulunuyor. Buna ek olarak Çalışma Bakanlığı tarafından 10 Mart 2021 tarihinde çıkarılan “Uzaktan Çalışma Yönetmeliği”nde konuya ilişkin esaslar düzenlense de bazı sendikalar bu alana dair kanuni düzenleme yapılması gerektiği görüşünde. Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu da (DİSK) temmuz başında yaptığı açıklamada “Uzaktan çalışma, hak kayıpları yaratmayacak ve işçi haklarını güvence altına alacak şekilde yeniden düzenlenmelidir” ifadeleri ile ile kanuni düzenleme ihtiyacını vurguladı. UZAKTAN ÇALIŞMAK VERİMLİ Mİ? İşverenler arasında da bu konuda çeşitli tartışmalar gündemde. Uzaktan çalışmanın verimliliği artırıp artırmayacağı önemli tartışma başlıklarından biri. Örneğin, Alarko Holding’in 2020 Faaliyet Raporunda “Uzaktan çalışan personelimizin verimliliklerinde bir düşme olmadı ve hatta bir miktar artma gözlemlendi.” ifadelerine yer verilmişti. Konu ile ilgili Sozcu.com.tr’ye açıklamalarda bulunan ve akademik yaşamında uzaktan çalışmanın Türkiye’deki çalışma hayatı üzerindeki etkisi üzerinde çalışmalar yürüten akademisyen Dr. Demet Özcan, verimlilik konusunda net bir çıkarım yapılamayacağını belirtti. Özcan, verimliliğin artması için güven ve yetkinlik gibi kriterlerin de çalışan ve işverende bulunması gerektiğini ifade etti. İşverenle çalışan arasında güven ilişkisi yoksa uzaktan çalışmanın verimli olmayacağını belirten Özcan, “2016-2017 yılları arasında yaptığım nitel araştırmalarda Türk şirketlerdeki güven ilişkisinin yabancı şirketlere göre daha az olduğu sonucuna ulaştım. Yabancı şirketlerde önemli olan işin sonucu. Ancak Türk şirketlerinde ciddi bir kontrol var. İşveren ve çalışan arasında güven olmayan yerlerde uzaktan çalışmaya geçince daha farklı sonuçlar oluyor” dedi. “HERKESE GÖRE DEĞİL” “Uzaktan çalışma daha çok iş disiplini olan ve teknolojiyi iyi kullanabilen yetkin insanlara göre bir model” değerlendirmesinde bulunan Özcan, şunları söyledi: “Verimlilik duruma göre değişir. Sadece satış şirketiyseniz uzaktan çalışma verimli olabilir ama Ar-Ge yapıyorsanız verimli olmayabilir. Örneğin yeni işe giren birisi için uzaktan çalışma ne ölçüde verimli olabilir? Yetkin çalışan profili varsa, etkin insan kaynakları yönetimi yapılıyorsa durum değişebilir ama üretim yapılıyorsa ortamda bulunmadığınız bir yerde inovasyon yapmak çok zordur. Şirketlerin bu konuda kendini değerlendirmesi gerekir. Her sektör için verimlilik artar diye bir değerlendirmede bulunmak doğru olmaz.” BÜYÜK ŞİRKETLERDE DURUM NE? Tüm bu tartışmalar sürerken bazı şirketler de 1 Temmuz’dan itibaren yasakların kalkması ile geri dönüşü tamamlamış durumda. Geri dönüş için vakaların tekrar azalmasını bekleyen şirketler de mevcut. Ancak Türkiye’de ve dünyada bazı şirketler evden çalışmayı kalıcı hale getirdi. İş dünyasının önemli kurumlarından Eczacıbaşı, Koç, Vodafone, Sabancı gibi şirketler kimi iş kollarında ve bazı iştiraklerinde beyaz yaka çalışanların uzaktan çalışmasını veya hibrit modeli kalıcı hale getirdi. Sabancı Holding’in mart ayında hazırlanan şirket planına göre, ‘tamamen uzaktan çalışma' ve ‘karma uzaktan çalışma' olarak iki ayrı planda tanımlanan bir model oluşturdu. Buna göre, topluluk bünyesindeki beyaz ve gri yaka çalışanların yüzde 75'i pandemiden sonra uzaktan çalışma kapsamında olacak. KOÇ VE ECZACIBAŞI HİBRİT ÇALIŞACAK Koç Holding CEO'su Levent Çakıroğlu da ocak ayında ‘uzaktan çalışma' modelinin, Koç Topluluğu içinde 35 bin ofis çalışanı için kalıcı hale getirileceğini açıklamıştı. Koç Holding’in kararı tüm iştiraklerdeki beyaz yakaları kapsamasa da kimi personel dönüşümlü kimisi de tam zamanlı olarak halihazırda evden çalışmaya devam ediyor. Eczacıbaşı Topluluğu’nda da 2016’dan beri denenen uzaktan çalışma modelleri kalıcı hale getirildi. 1 Ocak 2021 itibarıyla Türkiye’deki saha satış kadrolarını uzaktan çalışma düzenine geçiren Eczacıbaşı, 1 Temmuz 2021 itibarıyla da beyaz yakalı çalışanlarının yüzde 60’ının uzaktan ya da hibrit düzende çalıştıracağını açıklamıştı. Şirketin belirlediği çalışma modeline göre, beyaz yaka çalışanların yüzde 35’i hibrit düzende haftanın 2 günü ofis dışında farklı bir lokasyonda, yüzde 25’i de işin gereği tam zamanlı uzaktan çalışabiliyor. Çeşitli şirketlerde çağrı merkezleri, müşteri hizmetleri gibi pozisyonlarda çalışan personellerin önemli bir bölümünün de uzaktan çalışmaya devam edeceği tahmin ediliyor. Örneğin Vodafone müşteri hizmetleri kalıcı olarak evden çalışmaya geçerken şirket, geri kalan çalışanların toplam çalışma zamanının ortalama yüzde 40’ının ofisten, yüzde 60’ının ise uzaktan çalışacağı bir iş modeline geçmeyi planlıyor. BANKACILIK SEKTÖRÜ Bankacılık sektöründe de uzaktan çalışmayı kalıcı hale getirecek kurumlar mevcut. Yapı Kredi’den yapılan açıklamada, “Hem uzaktan hem de ofisten çalışmanın mümkün olduğu hibrit bir model olan ‘yalın çalışma’ sistemine pandemiden sonra da devam edeceğiz” ifadeleri kullanıldı. ING de 2015’ten beri hibrit modelde çalıştıklarını, pandemiden sonra bu modeli daha da esnettiklerini açıkladı. Ayrıca Banka-Finans ve Sigorta İşçileri Sendikası, Yapı Kredi’de uzaktan çalışma ilkesini bazı iş yerlerinde toplu sözleşme maddesi haline getirildiğini belirtti. THY OFİSE GERİ DÖNÜYOR Ancak bazı şirketler uzaktan çalışmayı kalıcı hale getirme konusunda tereddütlü. Örneğin Türk Hava Yolları, Delta varyantının etkisini artırması ve vaka sayılarının düşmemesi nedeniyle uzaktan ve hibrit çalışmayı uzatsa da ofise geri döneceğini açıkladı. Şirket 31 Aralık’ta ofise geri dönüşü planladığını duyurdu. THY tarafından temmuz ayı başında yapılan açıklamada, “uzaktan çalışma yapılan birimlerimizde 4 Ekim 2021 tarihi itibariyle hibrit ve esnek çalışma modeliyle ofislerimize dönülmesine ve bu uygulamanın 31 Aralık 2021 tarihine kadar sürdürülmesine karar verilmiştir. Pandeminin seyrine göre gerektiğinde bu konuda yeniden değerlendirme yapılabilecektir” denildi. DÜNYADA DURUM NASIL? Yalnızca Türkiye’de değil küresel şirketlerde de aynı tartışmalar devam ediyor. Salgının başlamasıyla birlikte sosyal medya platformu Twitter, çalışanlarının evden çalışma sistemine geçmesine olanak tanıyan ilk internet şirketi olmuştu. Twitter'ın ardından Microsoft da çalışanlarına ister evden, isterlerse de ofisten çalışabilmelerine olanak sağlayan yeni bir iş modeli hazırladı. Sosyal medya şirketi Facebook da çalışanlarının salgın bittikten sonra da evden çalışmaya devam edecek şirketlerden. Facebook, Delta varyantı nedeniyle ofise dönüş tarihini sürekli ertelese de pandeminin ardından hibrit çalışma modelini kalıcı hale getirecek. Aynı şekilde dijital dünyanın devlerinden Google da hibrit çalışma modelini de kalıcı hale getirmeyi planlıyor. Google çalışanları haftanın 3 günü ofise gelecek, haftanın geri kalanında ise evden çalışacak. KÜRESEL BANKACILIK SEKTÖRÜ Bankacılık dünyasında ise durum karışık. Bank of America, aşılı personelin dönüşüne öncelik verileceğini ancak eylülden itibaren tüm personeli çağıracağını açıkladı. Goldman Sachs CEO’su David Solomon da uzaktan çalışmanın üretkenliğe yardımcı olmadığını bildirdi. Aynı şekilde JP Morgan da çalışanların ofise döneceğini açıkladı. İsveçli bankacılık devi UBS ise uzaktan çalışmayı kalıcı hale getirmeye karar veren şirketler arasına katıldı. UBS'in bildirdiğine göre çalışanların yaklaşık üçte ikisi evden çalışmaya devam edecek.