Koronavirüs (Kovid-19) salgınını yönetmek için pek çok ülke uzaktan sağlık hizmetini aktif bir şekilde kullanmaya çalışıyor. ABD Başkanı Donald Trump, 13 Mart'ta koronavirüs pandemisi yüzünden ulusal bir acil durum ilan etti ve ülke çapında uzaktan online sağlık hizmetleri gibi kaynakları genişletmek için 42 milyar dolardan fazla fon sağladı. Bu fonla hem Kovid-19 hem de farklı sebeplerle hastanelerdeki yığılmanın önleyecek uzaktan sağlık hizmetlerini harekete geçirmek için kullanılacak. Yapılan çalışma Kovid-19 testini genişletmeyi, hastanelerin hastalardaki yığılmayı yönetmesine yardımcı olmayı ve bireyleri sanal olarak tedavi etmek için tele sağlık hizmetlerini genişletmeyi amaçlıyor. Bu ve benzeri kararlar pek çok ülkede uzaktan sağlık hizmetlerinin kullanılmasının önünü açıyor. DÜZENLEME BEKLENİYOR Türkiye'de uzaktan sağlık hizmetleri konusunda hastaneler, belediyeler ve özel kurumlar uzaktan sağlık hizmeti sunuyor. Ancak hizmetlerin tümüyle sürdürülmesi için Sağlık Bakanlığı'nın düzenleme kararını bekliyor. Yakın zamanda bu konuda düzenleme yapılması bekleniyor. Kişisel veriler konusunda önemli detayları da içeren konu Kovid-19 salgını yüzünden hızlandırıldı. Geçici lisans verme seçeneği konuşulanlar arasında olduğu söyleniyor. Geçtiğimiz haftalarda harekete geçen Coronathon Türkiye İnisiyatifi'nin 150 girişimci fikirle başlayan etkinlikte de uzaktan sağlık hizmetleri konusundaki önerisi yetkililer tarafından da gündeme alınmasını sağladı. Bu konuda 2 girişim Medibook ve Neoanka kişiye özel doktor çözümleri ödülün yanı sıra lisans konusunda önleri açılırsa aile doktorlarını da daha aktif kullanılmasını sağlayacak. Moleküler Bioloji Laboratuvarı'nı kullanılır hale getirip birbirine bağlayacak Biotel girişimi de yine destek alacak girişimler arasında yer alıyor. E-NABIZ VERİ KAYNAĞI Tüm vatandaşların kullanabileceği e-nabız uygulaması şu anda Sağlık Bakanlığı yetkililerinin en önemli veri kaynağını oluşturuyor. Ayrıca sistemde tüm sağlık geçmişi bilgileri de bulunuyor. Bu sayede riskli grupların testleri öne çekilebiliyor. Önemli veri akışı sağlayan uygulama sayesinde vatandaşlar da uygulamayı kullanarak kendilerine en yakın sağlık kuruluşu ve detayları öğrenebiliyor. Girişimler için önem taşıyan veri seti konusunda Sağlık Bakanlığı yetkilileri ile TÜBİTAK ortak çalışmalar yürütüyor. Türk Telekom'un TT Ventures aracılığıyla yatırım yaptığı Doctor Turkey girişimi de uzaktan sağlık çözümüyle ilgili önemli deneyime sahip. Türk Telekom tüm bu girişimlere girişim hızlandırma programı Pilot ve girişim sermayesi şirketi TT Ventures aracılığıyla yatırım yapmayı hedefliyor. SAĞLIKÇI DA KORUNUYOR Uzaktan sağlık hizmeti sayesinde hem hastalar hem de sağlık çalışanları enfekte olma riski olmadan ilk görüşmeyi başlatmış oluyor. Hizmeti alanlar test ya da tedavi için ne yapmaları konusunda bilinçli hareket etmiş oluyor. Üstelik farklı rahatsızlıklardan hastaneye gidenler de azalmış oluyor. Yine uzaktan sağlık hizmetiyle atıl durumda bekleyen doktorlar hastalara danışmanlık verilebiliyor. Hastanelerde fedakarca görev yapan sağlık çalışanlarının biraz olsun rahatlaması ve enfekte olmadan görev yapması sağlanabiliyor. Salgın döneminde online terapiyle tedavi aksamıyor Pandemi nedeniyle eve kapanan ve bu süreçte psikolojik olarak zorlanan vatandaşlar online terapiye yöneldi. Şu an veriler online terapiye başvuranların yüzde 25'inin koronavirüs bulaşma kaygısı yaşadığını gösteriyor. 11Sight görüntülü etkileşim platformu ile artık danışanlar psikologlarına, profesyoneller de danışanlarına mobil cihazları ve bilgisayarları üzerinden tek tıkla son derece güvenli bir şekilde ulaşabiliyor. 11Sight'in tek tıkla başlayan anlık görüntülü görüşme platformuyla online terapi uygulamasına geçen profesyoneller, web sitelerindeki 11Sight butonu ile danışanlarının mobil cihazları ve bilgisayarları üzerinden tek tıkla video aramaları başlatabilecek. MALİYET DE DÜŞÜYOR Online Terapi günümüzün hızla değişen sağlık sisteminin ortaya çıkardığı, hem danışana hem de klinik, hastane ve uzmanlara yararları olan bir uygulama. Son yıllarda taşınabilir bilgisayarların yaygınlaşması ve güvenilir iletişim sistemlerinin geliştirilmesi, online terapinin istenilen yer ve zamanda sunumunun önünü açtı. Terapi, psikiyatristin doğrudan hastayla iletişime geçmesi şeklinde olabileceği gibi aile hekimine hastasıyla ilgili olarak süpervizyon vermesi yoluyla da kullanılabiliyor. 11Sight ile çevrimiçi psikolojik destek hem fiyat hem de zaman konusunda muayenehanede görüşmeye göre daha avantajlı bir çözüm sağlıyor. Psikolog ve psikiyatristler ofis masraflarını düşünmek zorunda kalmazken yolda harcayacakları zamanı kendilerine ayırma lüksüne sahip oluyor. Psikolojik ve ekonomik destek İnsanların evde kalması için ekonomik ve psikolojik destek de büyük önem taşıyor. Coronathon Türkiye etkinliğinde 12 firma arasında yer alan Studio Canlı uygulaması, hali hazırda psikoloji ve mindfulness alanındaki uzmanların uzaktan ders vermesini ve terapi sunmasın sağlayabiliyor. Psikoloji alanındaki uzmanlar bu platform üzerinden evlerinde huzursuzluk yaşayan kişilerin sakin ve huzurlu olmaları için bir ortam sağlayabilir. Expona uygulaması da psikolojik desteğin dışındaki eğlence, deneyim ve uzmanlık alanlarında bireylerin birbirleri ile iletişim kurması ve birbirinden öğrenebilecekleri bir pazaryeri imkanı sunuyor. Bu da evinde yalnız olan kişilerin sosyalleşme ihtiyacı için çare olabilir. CoGuard uygulaması, bir chatbot üzerinden kişilerin hastalıklar hakkında güvenilir bilgiye ulaşmasını sağlıyor. Bu aynı zamanda etrafta dolaşan kirli bilginin de önüne geçebiliyor. Bunun için sağlık uzmanlarının bu chatbotu beslemesi ve buna yönelik içerik üretmesi özellikle bu konuda sık soruların hızlıca cevaplanabilmesi için oldukça önemli. Fact Checker uygulaması da daha genel anlamda yalan haber ve bilginin doğrulanmasını sağlayan bir yapay zeka uygulaması olarak bilgi kirliliğinin önüne geçmeye yarayabiliyor. Kolkola uygulaması, gönüllü ihtiyacı olan STK'lar veya sosyal amaçlar ile gönüllüleri bir araya getiren bir platform olarak hızlıca örgütlenmeyi ve desteği ulaştırmayı sağlayabiliyor. BirCan uygulaması da sokak hayvanlarının beslenmesi için bir platform sunuyor. İnsanların sokaklardan çekilmesiyle oluşacak hayvan açlıklarının önüne geçilmesini sağlıyor. 5 adımda hayata geçebilir Benim de organizasyon komitesinde yer aldığım Coronathon Türkiye İnisiyatifi düzenlediği etkinlikte girişimcilerin çözümlerinden ortaya çıkan yol haritası 5 adımlı öneriye dönüştürdü. İlk sırada lisans ve regülasyon kararlarının askıya alınması veya geçici lisans verilmesini öngörüyor. İkinci adımda fon oluşturulmasını öneriyordu. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nın aldığı kararla TÜBİTAK harekete geçti. Kalkınma ajansları da aldıkları kararla oluşturdukları fonları hayata geçirmeye başladı. Üçüncü sırada veri setinin oluşturularak girişimcilere sunulması yer alıyor. Sağlık Bakanlığı il il dağılımları açıkladı. Şimdi bu konuda detaylı analizleri TÜBİTAK desteği alan girişimlere sunması bekleniyor. Dördüncü aşamada yer alan doğru temas geçmişi için hem girişimler hem de telekom operatörleri ortak çalışmaya başladı. Son olarak da psikolojik ve ekonomik destek daha fazla kişinin evde kalma süresini uzatacağı unutulmaması gerektiği vurgulandı. Kronik hastalara evden takip Salgın döneminde sağlık merkezine gitmek zorunda kalan kronik hastaların bakımı ve takibi önem kazandı. Uzaktan sağlık hizmeti girişimleri bu dönemde benzersiz bir iş görüyor. ODTÜ TEKNOKENT erken aşama teknoloji girişimleri hızlandırma programı Yeni Fikirler Yeni İşler'den (YFYİ) mezun olan Spirohome, astım, KOAH ve kistik fibrozis (KF) gibi kronik solunum hastaları ile beraber akciğer değerlerinin farkında olmak isteyen tüm bireyler için geliştirilmiş bir sağlık platformu. 500 Startups ve ACT Ventures'dan yatırım alarak küresel sağlık çözümü olma yolunda adım atan girişim böyle bir dönemde hayati öneme sahip çözüm sunuyor. Spirohome çözümü, akciğer kapasite ve fonksiyonlarını ölçen akıllı kişisel spirometre (nefes ölçer) ile hem hastalar hem de doktorlar için takibe imkan tanıyan entegre mobil uygulama ve web platformunu içeriyor. Hastalar, Spirohome sayesinde, durumlarını kontrol altında tutarak acil servis müdahalesi gerektirecek nefes krizlerinden korunmuş oluyor. Spirohome tarafından geliştirilen spirometrede, bu konudaki en hassas ölçüm teknolojisi olan ultrasonik hava akış yöntemi kullanılıyor. Bu yöntemin evlerde bireysel olarak kullanılacak cihazlara entegre edilmesini sağlayan teknikler için şirketin uluslararası patent başvurusu da bulunuyor. Ergonomik ve kullanıcı dostu tasarımının yanı sıra Spirohome tarafından geliştirilen spirometre, kişisel kullanıma yönelik olduğu için kalibrasyon ve bakım gerektirmeden medikal ölçüm hassasiyetini koruyabiliyor. Doğru test ve temas geçmişi KOVİD-19 testi pozitif çıkan hastanın izole edilmesi kadar son temas alanını hızla bulmak çok önemli. Salgınla başarılı mücadele eden ülkelerin pek çoğunda teknolojiden sonuna kadar faydalanılıyor. Sadece GPS değil, bluetooth gibi daha yakın mesafe sonuçlarının öğrenilmesi şart. Singapur bu konuda başarılı olan ülkeler arasında. Coranathon Türkiye etkinliğinde sadece 3 girişim bu işi doğru yapmaya odaklandı. Bunların ikisi Güvende Kal! ve Covid-19 - CoroWarner güçlerini birleştirme kararı aldı. CoronApp de yine güçlü bir araç hazırlıyor. Ayrıca telekom operatörleri de temas geçmişi konusunda çalışma için bir araya geldi. Yine büyük veri, yapay zeka ve makine öğrenmesi gibi teknolojiler temas geçmişini bulup pozitif olma ihtimali yüksek kişileri hızla bulmayı sağlıyor. Karantina'dan kaçana sağlık teröristi suçlaması Sağlık ordumuzun en değerli, en iyi yetişmiş insanlarını kaybederek bedel ödüyoruz. Sağlık çalışanlarını korumak boynumuzun borcu. Bu yüzden regülasyon ve lisans kararlarıyla ilgili de hızla sonuç almak zorundayız. Covid-19 salgınının merkezini oluşturan Avrupa'da karantina şartlarını ihlal edenler için sağlık teröristi iddiasıyla sert cezalar vermeye başladı. Üstelik hastalığı bir başka kişiye bulaştırırsa bu cezalar katlanarak artıyor. Türkiye'de de salgın riskini artıran karantina kurallarını ihlal edenlerle ilgili benzer tedbirler alması kaçınılmaz. Doctor Turkey hizmete hazır Aile hekimleri başta olmak üzere atıl durumdaki pek çok doktor online olarak hastalara hizmet verebilir. Türk Telekom TT Ventures yatırımı Doctor Turkey başta olmak üzere tüm uzaktan online sağlık hizmeti girişimleri atıl durumdaki doktorların danışmanlık vermesi için hazırlık yaptı. COVID19 bulaşmasından şüphe edenlerin nasıl tedbir alarak, nerede test edileceği bilgisini alarak merkezlere ulaşması sağlanabilir. Diğer hastalıklarla ilgili hastanelere yığılmanın önüne geçilebilir. Timur Sırt