Her mesleğin ölçütleri, değerleri ve mesleki standartları vardır. Okul lideri olarak kabul edilen, öğrencileri etkileyen, okulda değişim ve dönüşüm kültürü yaratan okul liderleri, öğrenci başarısı başta olmak üzere, okulda değişim ve dönüşüm kültürü yaratıp uygulayan kişilerdir. Bu bağlamda NPBEA (2015) tarafından güncellenen “Eğitim Liderleri Mesleki Standartları” şu şekildedir (ss. 9-18; akt. Cemaloğlu ve Duran, 2020, ss. 29-39).
Ölçüt 1. Misyon, Vizyon ve Temel Değerler: Eğitim lideri, her öğrencinin öğrenebileceği, akademik başarısının artabileceği, kaliteli bir eğitim için ortak bir misyon ve vizyonun geliştirilebileceğini kabul eder. Örgütlerde vizyon geliştirmek, okul liderinin vizyoner lider olma özelliği ile doğru orantılıdır. Geleceği bugünden görmek, geleceği sürpriz olmaktan çıkarıp yönetilebilir hale dönüştürmek, okul liderinin vizyoner liderliği ile sınırlıdır. Mustafa Kemal Atatürk, bu bağlamda vizyoner özellikler gösterir. Atatürk milliyetçiliğini vatandaşlık temeline oturtması, ırkçı söylemlerden uzak durması, dünya ile entegrasyonu sağlamada milli kimliği önemsemesi, Türk toplumunun II. Dünya Savaşında zarar görmemesinde etkili olmuştur. Okul liderleri de, okulun değişen beklentilere uyum sağlamasında, öğrenci başarısının artmasında, okulun toplumsal çevresiyle iş birliği yapmasında öncü rolünü oynayabilir.
Ölçüt 2. Etik ve Mesleki Ölçütler: Okul lideri okulda ve özel yaşamalarında, tutum ve davranışlarında etik davranışları benimser. Ahlak, dürüstlük, şeffaflık, güven, iş birliği, sebat, öğrenme ve sürekli gelişim gibi mesleki normlara uygun hareket eder ve bunları teşvik eder. Okulda etik ve mesleki değerlerin oluşması için çaba sarf eder. Öğrencilere ve eğitim çalışanlarına milli ve evrensel değerleri anlatır. Bu anlattıkları değerleri yaşar ve örnek olur. Okula zamanında gelmek, zamanı etkili kullanmak, eğitimsel amaçlardan taviz vermemek gibi davranışlarında söylem ve eylem birlikteliği sağlar. Etik değerlerin okul ortamında oluşması için içsel tutarlılığı olan davranışları sergiler.
Ölçüt 3. Eşitlik ve Kültürel Duyarlılık: Okul lideri öğrencilerin etnik kimliği, dini inancı, siyasi tercihi ne olursa olsun, her öğrenciye eşit davranır. Onların inançlarına ve kültürel özelliklerine değer verir. Her öğrencinin öğrenme hızına uygun bir biçimde öğrenmesi için gerekli desteği sağlar. Öğrencilerin sosyal yaşamda karşılaştıkları olumsuz durumlara karşı, olumsuz tutum ve davranış geliştirmeden, sağlıklı bir şekilde gelişmesini destekler. Okulda eşit ve adaletli bir ortamda yetiştirilen öğrenciler, sosyal yaşamda daha sağlıklı ve istendik davranışları ortaya koyarlar.
Ölçüt 4. Öğretim Programı, Öğretim ve Değerlendirme: Okul lideri, okulun misyon ve vizyonuna uygun, her öğrencinin bireysel gelişimini destekleyen öğretim programını geliştirir ve uygular. Her öğrencinin öğrenme biçimi kendine özgüdür. İlgi, istidat ve yetenekleri farklılık gösterir. Okul lideri, özellikleri birbirine benzetmek yerine, bu özellikleri eğitim amaçları ile paralel olarak geliştirmelerini sağlar. Programı öğrencinin çevresiyle, yaşantısıyla ve ihtiyaçlarıyla uyumlu hale getirir. Her öğrencinin öğrenme sürecini dikkate alır ve öğrenme sürecinde başarılı olması için temel becerileri kazanmasında destek sağlar.
Ölçüt 5. Öğrenci Merkezli Olma: “Okul öğrenci içindir.” Anlayışına sahip olur. Öğrenci okul içindir anlayışı, öğrenciyi standardize etmeyi amaçlarken, okul öğrenci içindir anlayışı, öğrencinin bilgi, beceri ve tutum açısından temayüz etmesine uygun ortam yaratır. Her öğrencinin bir değer olarak kabul edildiği, önemsendiği ve gelişmesi için her türlü tedbirin alındığı bir okul ortamı yaratır. Bu bağlamda hiçbir fil uçmaya zorlanmaz. Okul ortamında Tıp yaklaşımı devreye sokulur. Öğrencinin ihtiyacı olan eğitim verilir.
Ölçüt 6. Okul Personelinin Mesleki Kapasitesi: Eğitim lideri, okulda mesleki açıdan gelişmeye açık, öğrenmeyi bilen, öğrenciyi geliştirmeye kendisini adamış öğretmen profili yaratmaya çalışır. Öğretmenlere ve diğer çalışanlara kendilerini ifade edecekleri ortamlar yaratır. Öğretmenleri motive eder. Öğretmenlerin mesleki açıdan gelişmesi için onları desteklediği gibi, okulda “Öğrenen Okul” kültürü yaratır. Okulda sürekli öğrenme, birbirinden öğrenme, öğrenmeyi üst değer haline getirme gibi istendik davranışları destekler. Aile-iş ve yaşam döngüsünün sağlıklı bir şekilde oluşması ve devam etmesi için gerekli tedbirleri alır ve uygular.
Ölçüt 7. Öğretmenler İçin Mesleki Topluluk: Eğitim örgütlerinde yaşanan sorunların temelinde, okulların mesleki topluluk haline gelememesi yatar. Okulda, öğretmenler ve eğitici olmayan personelin birlikte mesleki topluluk oluşturması, eğitim-öğretim faaliyetlerinin desteklenmesinde etkili rol oynar. Okulda akademik başarının artmasında, okulda disiplin sorunlarının çözülmesinde ve okulun amaçlara ulaşmasında sürdürülebilir davranışların oluşumunu destekler.
Ölçüt 8. Anlamlı Aile Katılımı ve Paydaş Desteği: Okul lideri, ebeveynin okula gelmesini beklemez, onların ayağına kadar gider. Okulun amaçları, yapacakları ya da yaptıkları faaliyetler, bu faaliyetlerin çocukların gelişimine yapacağı katkıları anlatır. Aile ortamının ve aile desteğinin sağlanması halinde akademik başarının nasıl artacağı konusunda bilgi verir. Aile, çevre ve okulun aynı dili konuşması halinde akademik başarı da artış meydana geleceğini anlatır. Aile eğitimleri konusunda daha etkili rol oynar. Aileyi eğitmeden çocuğun eğitilemeyeceği gerçeğini bilir ve bu yönde etkili uygulamalar yapar.
Ölçüt 9. Yönetsel Uygulamalar: Eğitim lideri okulu, okulun amaçları, ilkeleri, misyon ve vizyonu doğrultusunda yönetir. Okuldaki madde ve insan kaynaklarını etkili işe koşar. İnsanlara yaşamı kolaylaştırır. Okulda başarılı bir eğitimin gerçekleşmesi için alt yapıyı iyileştirir. Kaynak yaratmak ve yaratılan kaynağı etkili kullanmak, okul liderinin en asli görevidir. Okuldaki yönetsel faaliyetler bir plan dahilinde, içsel tutarlılık sağlayacak şekilde hayata geçirir. Okulda yaratılacak demokratik çalışma ortamı, kararlara katılma, çatışma yönetimi gibi yönetsel uygulamalar, okulun yönetsel kalitesinin artmasını sağlar.
Ölçüt 10. Okul Gelişimi: Okul lideri, okulu aile, öğrenci ve toplum için bir yaşam alanı haline getirmeye çalışır. Her türlü eylemde adanmışlık, tutarlılık ve hesap verebilirlik vardır. Sorgulama, deneyimleme ve yenilikler, okul yaşamının ayrılmaz faaliyetleri haline dönüşür. Belirsizlikler, riskler ve olası meydan okuyucular ortadan kaldırılır. Okulun kısa, orta ve uzun vadeli gelişim planları birlikte saptanır ve uygulanır. Bu süreçte büyük ve küçük veri tabanı, araştırma ve geliştirme yoluyla elde edilen bilgiler, okulun gelişim sürecinde kullanılır.
Sonuç olarak okul liderlerinin mesleki standartları bu 10 standart ile sınırlı değildir. Daha geniş alanı ve eylemleri içerir. Okulun misyonu ve vizyonu belirlendikten sonra, eylem planı yapmak, paydaşları belirlemek ve harekete geçmek gerekir. Okul liderlerini başarıya taşıyacak olan istikrar ve yılmazlıktır. “Mermeri delen damların gücü değil, istikrarıdır.” Okul lideri de istikrarlı tutum ve davranışları ile okulunu zirveye taşır. Müfredat kutsal metin değildir. Ayrıca çerçeve program özelliği gösterir. Okulun, öğrencinin ve okul çevresinin özelliklerine uygun hale getirilip uygulanabilir. Önemli olan okulun amaçlarından sapmamaktır. Okulunu geliştirmek isteyen okul lideri, demokrasiden, hukukun üstünlüğünden, kişi hak ve hürriyetlerinden, öğrencinin biricikliğinden taviz vermediği sürece asgari akademik başarıyı sağlayabilir. Eğitim bir yolculuktur. Son durağı olmayan, sadece her durakta bazı kişilerin indiği bazılarının da bindiği bir süreci ifade eder. Öğrenme bittiğinde de yaşam sona erer.
Kaynakça
Cemaloğlu, N. ve Duran, A. (2020). Fark Yaratan Başarılı Okul Müdürleri. Ankara: Pegem.
