2018 yılında yapılan TYT ve AYT’de 730. olan bir öğrenciye hangi mesleği seçeceği sorulduğu zaman, “derse çalışmaktan, sürekli sınavlara hazırlanmaktan mesleğimi seçmeye fırsatım olmadı.” cevabını vermesi, sosyal medyada uzun süre tartışma konusu olmuştu. Bireyler mesleklerini genel olarak sosyal çevreleriyle sınırlı tutarlar. 1940’lı yıllarda Köy Enstitülerinin açıldığı bölgelerdeki çocukların çoğunluğu öğretmenliği, bazı bölgelerde yetişen çocukların çoğunluğunun müzisyenliği, bazı bölgelerde de balıkçılığı seçtikleri görülür. Meslek seçimi, kariyer planları aile, yakın çevre ve uzak çevrenin etkileşiminden oluşur. Siz meslek seçimini yaptınız mı? Gelecekle ilgili kariyer planınız var mı? Kariyer dendiği zaman ne anlıyorsunuz? Kariyer, bireyin hayatı boyunca herhangi bir iş alanında ilerlemesi, deneyim ve beceri kazanmasıdır. Hayata nereden başladığınız ve nereye doğru koştuğunuzu ifade eder. Milli Eğitim Bakanlığında değil de özel okulda öğretmenliğe başlayan bir öğretmen, kariyer planlarını özel öğretim kurumlarında yaptığı, gelecek planlarını bunun üzerine inşa ettiği, özel okullarda temayüz edip yükselmeyi planladığı varsayılır. Kişinin gelecekle ilgili kariyer planlaması yapması için önce kendisini tanıması, daha sonra da gelecekle ilgili hedefler koyması gerekir. Bu hedeflere ulaşabilmek için gerekli yeterlikleri süreç içerisinde kazanması kariyer hedeflerine ulaşması açısından önemlidir. Uluslararası ticari davalarda avukatlık yapmak isteyen bir öğrenci, öncelikle Hukuk fakültesini kazanması, başarıyla bitirmesi, Arapça, İngilizce, Çince gibi uluslararası ticari davaların yoğun yaşandığı dillerden birisini ya da bir kaçını öğrenmesi gerekir. İnşaat mühendisi olarak özel sektörü tercih eden ve uluslararası çalışan müteahhitlik firmalarında çalışmak isteyenler de benzer yolları tercih etmesi ve hedefe kilitlenip çalışması gerekir. Çünkü işe girerken istenen yeterliklerin başında dil ve deneyim gelir. Kariyer seçiminde bireylerin yaşadıkları sorunları ele alan Gati ve arkadaşları (1996) kariyer karar verme güçlükleri taksonomisini geliştirmişlerdir. Bu taksonomi a) kariyer karar verme sürecine hazırlık aşamasında karşılaşılan güçlükleri içeren Hazırlık Eksikliği (motivasyon eksikliği, genel kararsızlık ve fonksiyonel olmayan inançlar) b) kariyer karar verme sürecinde karşılaşılan bilgi eksikliğiyle ilgili güçlükleri içeren Bilgi Eksikliği (karar verme süreci hakkında bilgi eksikliği, benlik hakkında bilgi eksikliği, meslekler hakkında bilgi eksikliği, ek bilgi toplama yolları hakkında bilgi eksikliği) ve c) tutarsız bilgileri betimleyen Tutarsız Bilgi (güvenilir olmayan bilgiler, içsel çatışmalar ve dışsal çatışmalar) kategorisi olmak üzere 3 ana kategoriden oluşmaktadır (akt. Bacanlı vd., 2013, s. 199). Hazırlık Eksikliği: Hazırlık kavramı önce duygu, düşünce yönünden hazırlık olarak ele alınabilir. Gerekli ve yeterli düzeyde motive olmadan bir meslekte kariyer yapmaya karar vermek, sonuçta başarısızlığı getirir. Her şey önce beyinde başlar. Beyin yeteri düzeyde düşünür, motive olur ve rasyonelleştirirse motivasyonun alt yapısı oluşmuş demektir. Süreçte bir kararsızlık yaşanıyorsa, işlevsel olmayan inançlar devreye girmişse, kalıp yargılarla hareket ediliyorsa, kariyer süreci başarısızlıkla sonuçlanacak anlamına gelir. Bu sebeple bireyler kariyer planı yapmadan önce duygu ve düşünce açısından hazır olmaları ve kariyer hedeflerine odaklanmaları gerekir. Bilgi eksikliği: Etkili karar verebilmek için karar verilecek konu hakkında detaylı bir araştırma yapılması gerekir. İhtiyaç duyulan bilgiye ulaşıldıktan sonra bu bilginin güvenirliği test edilmelidir. Mesleğin statüsü, iş bulma olanağı, mesleğin güçlükleri gibi. Daha sonra meslekle ilgili bilgilerle bireyin bilgilerinin örtüşüp örtüşmediği kontrol edilmelidir. Birey kendisini, özelliklerini, bireysel ölçütlerini ne kadar iyi bilirse o kadar etkili meslek seçimi ve kariyer planı yapabilir. Aşırı derecede anti sosyal davranışlar sergileyen bir kişinin pazarlamacı ya da halkla ilişkiler alanında meslek seçimi yapması, kariyer hedefleri koyması, gerçeklerle bağdaşmaz. Üniversitede fen-edebiyat fakültesi kimya bölümü mezunu olmakla, eğitim fakültesi kimya öğretmenliğinde ya da kimya mühendisliğinde eğitim görme arasında nasıl karar vermek gerekir? Eğitim fakültesi kimya öğretmenliği okuyan bir kişi, sadece kimya öğretmeni olur. Fen-edebiyat fakültesi kimya bölümü bitiren pedagojik formasyon alıp öğretmen ve laborant olabilir. Kimya mühendisi ise hem öğretmen, hem laborant hem de mühendis olarak çalışabilir. Kariyer hedeflerini buna göre yapmanız, geleceği iyi planlamanız anlamına gelir. Tutarsız bilgi: Mesleklerle ilgili yüzlerce tutarsız bilgi vardır. Bir üniversitenin bir fakültesinin herhangi bir bölümü açması, o mesleğin piyasada iş bulacağı anlamına gelmez. En tehlikeli algı da geleceğin mesleği algısıdır. Bugün birçok üniversitede bilgisayarcıların çoğunluğu, fizik bölümünde görevli olan öğretim üyeleridir. Web sayfası tasarımını lise mezunları ucuz bir fiyata yapar. Tıp fakültesini bitirdiğinizde TUS’a girmeniz gerekir. Askeri okula gittiğinizde Kurmay olmak kariyer açısından önemlidir. Alanlarla ilgili yüzlerce yanlış bilgi vardır. Meslek ve kariyer planlarınızda doğru bilgiye ulaşmanız ve bu sorunları aşarak kariyer planlarınızı yapmanız sizin için önem arz eder. Kariyer planları yapılırken yurtdışında karşılığı olup olmadığına bakmak gerekir. Bilgisayar mühendisliğinin yurtdışında karşılığı Türkiye’deki gibi değildir. Yurtdışında yazılım mühendisliği vardır ve iş bulma, kariyer yapma olanağı daha yüksektir. Makine mühendisliği, elektrik mühendisliği ve inşaat mühendisliği ana mühendisliktir. Eğer kariyer planlarınızı x mühendislik alanlarına yapmışsanız, gelecekte iş bulmada sorun yaşarsınız. x mühendisliğini y bakanlığı tanımıyorsa, iş gücü piyasası istihdam etmiyorsa, mesleğinizin karşılığı yok anlamına gelir. Sonuç olarak meslek seçimi ve kariyer planlama biraz öngörü biraz bilgi biraz da sabırlı olmayı gerektirir. Gelecekteki eğilimler meslekleri bir anda popüler yaptığı gibi bir anda meslek mensuplarının işsiz kalması anlamına da gelebilir. Kentsel dönüşümün, otobanların, alt-üst geçitlerin yoğun yapıldığı dönemlerde inşaat mühendisliği tercih edilebilir. Piyasalar durgunluğa girdiğinde pek çok müteahhit iflas edebilir. Bu durum çalışanların işsiz kalması anlamına gelir. Yapılması gereken alan ve yan alanla güçlenmek, kariyer planlarını çok yönlü yapmak ve ek kazanımlar elde edecek işlere yönelmektir. Sadece maaşınızla geçinmeyi düşünüyorsanız, sabit gelirle yaşamak gibi bir planınız varsa, hayatı çok hafife alıyorsunuz demektir. Öğretmenlik yaptığım yıllarda kitap editörlüğü, ders kitabı yazarlığı, istatistik analiz ve mesleki-kişisel gelişim eğiticiliği yaptım. Lisansüstü eğitimlerime de bu aşamada devam ettim. Hiçbir şekilde tek bir alternatifle hareket etmedim. Sizlere önerim geleceği tek bir seçeneğe indirgemeyin. Kazanımlarınızı, becerilerinizi ve yeterliklerinizi artırın. Gelecekteki kariyer planlarınıza ulaşmak için temel yeterlikleri kazanın. Gelecekte kariyer planlarınız şartlara göre yeniden düzenleme ihtiyacı gösterebilir. Hedeflerinizi değiştirebilirsiniz. Kanada’da eğitim ataşesi olmak istiyorsanız yarın bir dil kursuna kayıt olun. Başarı ayağınıza gelmez, sizin gidip almanız hatta koparmanız gerekebilir. Kaynakça Bacanlı, F., Eşici, H. ve Özünlü, B. (2013). Kariyer Karar Verme Güçlüklerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5 (40), 198-211 Prof. Dr. Necati Cemaloğlu