Çalışma hayatında kıdemden sonra en çok tartışılan, sıkça yargıya taşınan hususların başında gelen “fazla mesai” milyonlarca çalışanı ilgilendiriyor. Yargıtay’ın ödemelerde 270 saat hududunu kaldırdığı fazla mesai için personel onayı mecburî, ödenmemesi durumunda da haklı fesih nedeni kabul ediliyor. Fazla çalışma fiyata dahil edilirken, kıdem tazminatında da hesaba katılıyor. İş Kanunu’na nazaran çalışma müddeti haftada en fazla 45 saat olup bu süreyi aşan çalışmalar fazla mesai kapsamına giriyor.

5 YILLIK VAKİT AŞIMI

Fazla çalışma alacakları için beş yıllık vakit aşımı mühleti uygulanıyor. Çalışanların gece çalışmaları 7.5 saati geçemez lakin, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde çalışanın onayıyla daha fazla mesai yapılabilir. Fazla mesai hesaplanırken orta dinlenmesi hesaba katılmıyor. Zarurî, fevkalâde periyotlarda fazla çalışmada onay aranmaz. Milyonlarca çalışanı direkt ilgilendiren, fiyata dahil edilen, kıdem hesabına katılan fazla mesai konusunda merak edilen soruların cevapları şöyle:

Patron fazla saatlerle çalışma için çalışanın onayını almalı mı?

İş Kanunu uyarınca fazla çalışma/ fazla mühletlerle çalışma için emekçinin onayı alınmalı. Bir kereye mahsus fazla çalışma onayının alınması kâfi olup fevkalâde durumlarda bu onay aranmaz. Fazla çalışma yapmak istemeyen personel verdiği onayı 30 gün evvelce patrona yazılı bildirerek geri alabilir.

Patron bir yılda toplam ne kadar fazla çalışma yaptırma hakkına sahiptir?

İş Kanunu’na nazaran göre fazla çalışma mühletinin toplamı 1 yılda 270 saatten fazla olamaz. Lakin Yargıtay kararına nazaran yıllık 270 saati aşan fazla çalışma fiyatı çalışana ödenmek zorunda.

Çalışanın hak ettiği fazla çalışma nedeniyle hür vakti ne kadar müddette kullandırılmalı?

Fazla çalışma ve fazla müddetlerle çalışma karşılığında personelin özgür vakit kullanacak olması halinde bu hak 6 aylık müddet zarfında çalışma müddeti içinde ve fiyatta kesinti yapılmadan kullandırılmalı.

Fazla çalışma yerine hür vakit kullanmak mümkün mü?

Fazla müddetlerle çalışma yapanlar bunun karşılığında artırımlı fiyat yerine hür vakit kullanabilir. Fazla çalıştığı her saate karşılık 1.5 saati özgür vakit olarak kullanabilir.

Günde 9 saat çalışan personelin orta dinlenmesi ne kadar olmalıdır?

Emekçi bir günde 7.5 saatten fazla çalışıyor ise orta dinlenmesi en az bir saat olmalıdır. Lakin patron isterse orta dinlenme müddetini uzatabilir.

Günde 7.5 saat çalışan emekçinin orta dinlenmesi ne kadar olmalıdır?

İş Kanunu’na nazaran yarım saattir fakat patron isterse orta dinlenme müddetini uzatılabilir.

Haftalık çalışma müddetinde bir hudut var mı?

Çalışma müddeti yasal olarak haftada en çok 45 saat olarak belirlenmiştir. Bu müddet mukaveleye ya da işyerindeki uygulamaya nazaran haftanın çalışılan günlerine 5×9 biçimde eşit bölünebilir. İşyerinde haftanın çalışılan günlerine günde 11 saati geçmeyecek halde farklı da dağıtılabilir. Patron ve personel ortasında bunun altında çalışma müddeti de belirlenebilir.

Fazla mesai hesaplanırken orta dinlenmesi hesaba katılılır mı?

Fazla mesai hesaplanırken orta dinlenmesi hesaba katılmamaktadır. Orta dinlenmesi çalışma müddetinden sayılmaz. Örneğin; 08:00-20:00 saatleri ortası çalışılıyor ve günde toplam 1.5 saat orta dinlenmesi kullanılıyor ise günlük çalışma mühleti 12 saat değil, 10.5 saattir.

Fazla çalışmada yıllık üst hudut nedir, bunun üzerine çıkıldığında ödeme yapılır mı?

İş Kanunu’na nazaran fazla çalışma mühleti toplamı yılda 270 saatten fazla olamaz. Yargıtay yıllık 270 saati aşan fazla çalışma fiyatının emekçiye ödenmesi kararı verirken, buna nazaran haftalık 5.5 saat, haftalık 22.5 saati aşan fazla çalışma fiyatının çalışana ayrıyeten ödenmesi gerekiyor.

Patronun gece vardiyasında emekçiyi 12 saat çalıştırması yasal mıdır?

Personellerin gece çalışmaları 7.5 saati geçemez. Fakat, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde çalışanın yazılı onayının alınması kuralıyla 7.5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.

Tatil, müsaade günlerinde özgür vakit kullanılabilir mi?

Yasaya nazaran patron tatil, müsaade günlerinde özgür vakit kullandıramaz. Çalışan isterse yaptığı günlük çalışma sürelerindeki çalışma için artırımlı fiyat alabilir, isterse hür vakit olarak kullanır.

Fazla mesai olağan çalışma fiyatı ile tıpkı meblağda mı ödenir?

Çalışılan her bir saat için verilen fiyat, olağan çalışma brüt fiyatının saat başına düşen ölçüsü yüzde 50 yükseltilerek ödenir.

Denkleştirme müddetinde fazla mesaide şartlar değişiyor mu?

Denkleştirme çalışma mühletinin haftanın çalışılan günlerine farklı halde dağıtılmasıdır. Emekçi ve patronun muahedesi ile yani toplu iş mukaveleleri ile haftalık çalışma mühleti haftanın çalışılan günlerine dağıtılabilir. Denkleştirme yapılan işyerlerinde 2 aylık müddet içinde haftalık çalışma mühleti, olağan haftalık çalışma müddetini aşamaz. Denkleştirme mühleti toplu iş mukavelesiyle 4 aya kadar çıkartılabilir. Turizmde de bu mühlet 6 aya kadar çıkabilir.

Fazla mesai dava konusu olduğunda ispat sorumluluğu kime ilişkin?

Fazla mesai yaptığını öne süren çalışan bunu ispatlamakla yükümlü bulunuyor. Yargıtay kararlarını nazaran personel imzasını taşıyan bordro, giriş çıkışı gösteren dokümanlar, işyeri kayıtları kanıt olarak kabul ediliyor. Fazla çalışma yazılı belgelenemediğinde şahit gösterilmesi gerekiyor.

On yıl evvel ayrıldığım işyerinden yargı yoluyla fazla çalışma fiyatını talep edebilir miyim?

Fazla çalışma alacakları için 5 yıllık vakit aşımı uygulanıyor. Beş yıllık müddet dava açıldığı tarihten evvelki devri kapsıyor.

HAZAL ATEŞ