Son günlerde sosyal medyada bir babanın çocuklarını kitap okumaya özendirmek için yaptığı bir uygulama paylaşılmaya başlandı. Paylaşılan uygulamada, evin babası, çocuklarına bir kitap veriyor ve kitabın bir sayfasındaki bilgiyi soruyor. Bu bilgi, o hafta evde kullanılan internetin şifresi oluyor. Kitabı okuyup şifreyi bulan sınırsız internet erişimine sahip oluyor.
Bu uygulama ile ilgili yorumları okuduğum zaman, uygulamayı çok akıllı, mükemmel, fevkalade bulanların sayısı, uygulamayı eleştirenlerin sayısından daha fazla. Hatta, bende bu yöntemi kullanayım diye yorum yazanların da fazla olması oldukça şaşırtıcı.
Öncelikle ödül, kitap okuma davranışını kazandırmaz. İnternet şifresine, okuduğu, daha doğrusu okumak zorunda kaldığı kitabın bir sayfasındaki bir kavramla ulaşamaya çalışan çocuk, kitap okumaya değil, internet şifresine odaklanmıştır. Bu sebeple, onu motive eden şey kitap değil, internete sınırsız erişim olanağıdır.
İnternet şifresine ulaşmak için kitap okumak, şartlı ödüldür. Şartlı ödül, kitap okuma alışkanlığı kazandırmada etkisizdir. Daha doğrusu, şartlı ödülle, istendik bir davranışın kazandırılması çoğu zaman imkânsızdır. Ödül ortadan kalktığı zaman, çocuğun davranışlarının eskiye dönme ihtimali çok yüksektir.
Şartlı ödül, aynı zamanda etik sorunlar yaratabilir. Baba, internet şifresi için seçtiği anahtar sözcük, ulaşılması en kolay olan şifredir. Genellikle kitapların elektronik ortamda pdf formatları vardır. Control+F yapılıp gelen boşluğa aranan anahtar sözcüğün yakın ifadelerini yazıldığında, kolaylıkla şifreye ulaşılabilir. Böylece, istenen şifre kitap okumadan elde edilmiş olur. Ayrıca, babanın kitap okutma çabaları, çocuklarda olumlu değil, olumsuz bir davranışa sebep olabilir.
Şartlı ödüle ulaşmak için kitap okumak zorunda kalan çocuk, parmağıyla hızlı bir biçimde anahtar sözcüğü bulmak için hızlıca kitap okuyabilir. Bu durumda okunan kitabın faydasından ziyade, şifre aramaya yönelik kitap okunduğu için, kitap okuyarak elde edilmeye çalışılan faydaya ulaşılamayacaktır. Bu durum da, ödülün beklentisi ile çelişen bir durum yaratacaktır.
Çocuklara kitap okuma becerisi kazandırmak için internet şifresini buldurma çabaları anlamlı ve doğru bir strateji değildir. Ödül, en fazla iki ya da üç defa verilebilir. Bu durumda çocukta kitap okuma davranışının dopamin salgılamasını sağlayarak, kitap okuma davranışının kazandırılmasına çalışılır. Ancak çocuk aldığı ödüle rağmen kendi isteği ile kitap okumuyorsa, ödül kitap okumada etkili bir rol oynamadığı, çocuğun beyninde dopamin salgılamasına neden olmadığı ileri sürülebilir.
Çocuklara kitap okuma becerisi kazandırmanın en etkili yollarından birisi, kitap okumaya yönelik olarak evde habitat oluşturmaktır. Anne, baba, kardeşler, sosyal çevre kitap okuyorsa, çocuklarda da kitap okuma davranışı görülebilir. Çocukların kitap okuyup, kitap paylaşımları yapan, kitapları tartışan, okuduğu kitaplardan öğrendikleri bilgileri anlatan arkadaş grupları varsa, kitap okuma davranışında artış görülür. Çocuğun okuduğu kitabı aile bireylerine anlattığı paylaşım saatleri, kitap okuma davranışının kazanılmasında etkili olur. Çocuğa kitap okumanın faydalarını anlatmak yerine, kitap okumayla elde ettiği faydayı görmesine, yaşamasına uygun ortam yaratmak daha sağlıklı bir yaklaşımdır.
