4 ay önce Ankara’da, Kızılay –Metrosu’na binmek için turnikeden geçtim. Güvenlik görevlisi yanıma yaklaşarak ne iş yaptığımı sordu. Üniversitede öğretim üyesi olduğumu söylediğim zaman, anlamıştım zaten, dedi. Ben de nereden anladınız? Diye sordum. 7 aydan beri güvenlik görevlisi olarak çalıştığını, gişeden bilet alanların turnikeden geçmek için birkaç defa bileti makinaya soktuklarını, birkaç defa turnikeye çarptıklarını, geçemedikleri zaman, kendisinden yardım istediklerini anlattı. Benim ise, önce bilete baktığımı, sonra makinayı incelediğimi, ilk denemede geçtiğimi görünce, mesleğimi sorma ihtiyacı hissettiğini belirtti. Bu durumun nedenini bana sordu. Ben de ona şöyle bir açıklama yapmıştım: Eğitim bireylere yönerge takip etme ve yönergeye dayalı eylemde bulunma becerisi kazandırır. Okulda yönerge takip etmeyi öğrenen birey, az önce benim yaptığım aşamaları takip ederek turnikeden geçer. Yönerge takip etme becerisine sahip olamayanların ise, deneme-yanılma yöntemi ile turnikeden geçmeye çalışacağını, bu durumun emek, zaman ve enerji kaybına neden olacağını belirttim.
Avrupa Birliği’nde yürütülen bir proje kapsamında İngiltereli bir uzmanla birlikte “Sınıf Yönetimi” eğitimleri veriyorduk. Bir eğitim esnasında yabancı uzman, grubu ikiye ayırdı. Bir gruba yönerge, kâğıttan yapılmış bir tavşan resmi, makas ve kâğıt verdi. Yönergeyi takip ederek kâğıttan tavşan yapmalarını istedi. Diğer gruba ise kâğıttan yapılmış bir tavşan resmi, kâğıt ve makas verip kâğıttan tavşan yapmalarını istedi. Yönerge verilen öğretmen grubu, yönerge takip ederek kâğıttan tavşanı yapamadı. Sadece kâğıttan yapılan tavşan resmi verilen grup, deneme yanılma yöntemiyle orijinaline çok fazla benzemese de bir kâğıttan tavşan yapmayı başarmıştı. Bu durum, eğitim sistemimizdeki önemli bir soruna işaret ediyordu. Eğitim sistemimiz, eğitilmiş olan kişilere, yönerge takip ederek bir iş yapma becerisi kazandıramamıştı.
1 yıl önce Barcelona’da internet üzerinden bir ev kiraladık. Eve gittiğimizde, evde bizimle ilgilenip bizi eve yerleştirecek bir görevli aradık. Ancak, evin antresinde iri tuşları, telefon ahizesi ve kredi kartı girişi olan bir makinadan başka bir şey yoktu. Araştırma görevlisi arkadaşımız internet üzerinden aldığı numarayı girerek süreci başlattı. Yönergeleri takip ederek kayıt işlemlerini tamamladı. Her şey bittikten sonra makinanın altından evin anahtarı düştü. Bu makinayı çalıştırabilmek için ya önceden deneyim sahibi olmanız ya da daha önceden üst düzeyde yönerge takip etme becerisi kazanmış olmanız gerekiyordu.
Miami’de kiraladığım aracı otoparka bırakıp gezmeye gittim. Döndüğümde aracımla otoparktan çıkmak için uzun süre görevli aradım fakat bulamadım. Daha sonra otoparka girerken aldığım kartı inceledim. Kartta, ortadaki makinaya kartı yerleştirip tahakkuk eden ücreti öğrenmemizi, ücreti ödemek için kredi kartı girişini kullanarak ödeme yapmamızı, daha sonra bu giriş biletini otoparkın çıkışındaki makinaya yerleştirmemiz gerektiği yazıyordu. Önemli bir hata yapmıştım. Kartın arkasında bulunan yönergeyi okumadan eylemde bulunmuş, hem sinirlenmiş hem de yapmamam gereken bir hatayı yaparak zaman kaybına uğramıştım.
Yönerge takip etme becerisi okul öncesi eğitim kurumlarında, ailede ve sosyal çevrede kazanılır. Çocukların kırmızı, yeşil ve sarı renkte oyuncakları olduğunu varsayalım. Anne çocuğuna: Kırmızı oyuncakları kırmızı kutuya, yeşil oyuncakları yeşil kutuya, sarı oyuncakları da sarı kutuya koymasını, en altta yeşil, ortada sarı en üstte de kırmızı kutu olacak şekilde duvar kenarına üst üste dizmesini istemiş olsun. Çocuk bu yönergeleri takip ederek oyuncakları topladığında, yönerge takip etme becerisi kazanır. Ancak, bu yönerge takip etme becerisi ile birlikte renkleri, renklere göre sınıflamayı, üst üste dizmeyi ve trafik işaretleri ile ilişki kurmayı, bilgiyi transfer etme becerisini de kazanır.
Eve alınan maket uçağı, yönergeleri takip ederek yapan bir çocuk, bilgisayara takılan bir CD’den yararlanarak yönergeleri takip ederek, programı yükleme becerisine sahip olan çocuk, okulda yönerge takip ederek bir problemi çözmeyi, bir öğrenme modülünü öğrenmeyi, mevcut yönerge maddelerinin yerlerini, sırasını değiştirerek daha hızlı ve daha işlevsel eylemde bulunma becerisini kazanır. Eğer öğrenci bir öğrenme sürecinde motivasyonu çok yüksek, ön koşullu öğrenmelerinde bir sorun olmadığı halde, öğrenme sorunu yaşıyorsa, yönerge takip etme becerisini kazanamadığı ileri sürülebilir. Ayrıca, yönerge takip etme becerisine sahip olan öğrenciler, bireysel öğrenme sürecini de çok iyi yönetebilirler.
Yönerge takip etme becerisi kazanamayan öğrenciler; matematik, fizik, kimya ve bilgisayar kullanmayı öğrenme gibi süreçlerde başarısız olur. Çünkü paydaları eşit olmayan iki kesir sayısını toplamak için, önce paydaları eşitlemek ve çarpmak gerekir. Sonra payları toplamak, daha sonra da paydayı aynen yazıp sonucu sadeleştirmeyi öğrenmesi, bir yönerge takip etme sürecidir. Bu yönergeyi takip edemeyen öğrenci ya da yönerge takip etme becerisini hiç kazanamayan öğrenci sadece işlem ezberlemek ve ezberlediği işlemle başarılı olmaya çalışmak dışında başka bir seçeneğe sahip değildir. Özellikle sayısal dersleri ezberleyerek başarılı olmak imkânsızdır. Aynı şekilde denklem çözme, ispat yapma, formül oluşturmada aslında yönerge takip etme becerisini kazanmayla doğrudan ilişkilidir.
Sonuç olarak, 0-36 ay arasında çocuklara çok küçük yönergelerle eylemde bulunmayı, bu yönergeleri takip ederek psikomotor becerilerini geliştirmeyi, yaptığı bir davranışın yönergelerini ifade etmeyi öğretildiğinde, başarılı olma düzeyinde de artış gözlenir. Toplum olarak bir ürünün kullanma kılavuzunu okuyarak, ürünü kullanmayı öğrenmek yerine, ya teknik servisten ya da deneme-yanılma yöntemiyle öğrenmeye çalışırız. Bu durum, aldığımız ürünü etkili kullanmamızı engeller. Ayrıca, ürünün diğer fonksiyonlarını öğrenemeyiz ve ürünün bozulmasına neden oluruz. Yönerge takip etme becerisi kazanamayan çocuklar, öğrenmedeki taksonomiyi göz ardı ettiklerini için bir türlü anlamlandırma stratejilerini kazanamazlar. Yönergedeki kopuk halka öğrenmenin gerçekleşmesini engeller ve birey parça bütün ilişkisini kuramaz. Özellikle yazılı metinlerden öğrenmek yerine bir anlatıcıdan öğrenmeye çalışmak da, yönerge takip ederek öğrenmenin önündeki olası engellerden birisidir. Bu sorunları çözmenin yolu, öğrencilere yönerge takip edebilme becerisi kazandırmak ve farklı işlemlerde tekrar edip pekiştirmesini sağlamaktır. Karmaşık alet ve makinaların mutfağımıza kadar girdiği, akıllı telefonun yaşantımızdaki önemi arttığı sürece, yönerge öğrenmenin önemi de her geçen gün artarak devam edecektir.
